Στέφανος Χρ. Κουμαρόπουλος*
Ξεκινώντας την εισήγησή μου θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι παρόλο που
όσα θα αναφέρω στη συνέχεια είναι προϊόν τόσο μακρόχρονης μελέτης όσο και εμπειρίας δεν διεκδικούν ούτε την απόλυτη αλήθεια ούτε το αλάθητο. Κάθε γονιός, κάθε έφηβος, κάθε οικογένεια είναι μοναδική-οί και γι’ αυτό δεν μπορούν όλα όσα θα αναφέρω στο αξιότιμο ακροατήριο να ισχύουν απολύτως. Άλλωστε εμείς της συμβουλευτικής δεν δίνουμε ρετσέτες, ούτε είναι σωστό. Παρακαλώ όσα ακούσετε σήμερα να τα εκλάβετε όχι ως γενικές αρχές αλλά ως βάση συζήτησης, προβληματισμού και αφορμή ψαξίματος για όλους μας.
Φέρνουμε οι γονείς τα παιδιά στον κόσμο. Τι χαρά, τι όμορφα που αισθανόμαστε όταν είναι μικρά. Βιαζόμαστε να μεγαλώσουν αλλά όταν έλθει αυτή η εφηβεία λέμε: «Τι καλά που ήταν όταν τα είχαμε μικρά»! Σκοπός της συνάντησης μας είναι να σας βοηθήσω να καταλάβετε ότι δεν είναι και τόσο δύσκολα τα πράγματα, ούτε όμως και απλά.
Το πρώτο που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι οι έφηβοι δεν είναι παιδιά και κυρίως ότι δεν είναι μόνο παιδιά μας. Ανήκουν στον κόσμο, ανήκουν στο μέλλον, ανήκουν στον εαυτό τους είναι αυτόνομες προσωπικότητες.
Χαλίλ Γκιμπράν – Για τα παιδιά
(από το βιβλίο Ο κήπος του προφήτη)
Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου
είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τη Ζωή.
Δημιουργούνται δια μέσου εσένα, αλλά όχι από σένα
κι αν και βρίσκονται μαζί σου, δε σου ανήκουν.
Μπορείς να τους δώσεις την αγάπη σου, αλλά όχι τις σκέψεις σου
αφού ιδέες έχουν δικές τους.
Μπορείς να δίνεις μία στέγη στο σώμα τους, αλλά όχι στις ψυχές τους
αφού οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο
που εσύ δεν πρόκειται να επισκεφτείς ούτε και στα όνειρά σου.
Μπορείς να προσπαθήσεις να τους μοιάσεις
αλλά μη γυρέψεις να τα κάνεις σαν εσένα
αφού η ζωή δεν πάει προς τα πίσω ούτε ακολουθεί το δρόμο του χθες.
· Προετοιμάζουμε τους εφήβους για τη διαμόρφωση ενός Προσωπικού Σχεδίου Ζωής. Φροντίζουμε αυτό το σχέδιο να μην είναι επηρεασμένο από δικές μας ανεκπλήρωτες επιθυμίες ή δικά μας όνειρα.
· Πολλές φορές χωρίς να το καταλάβουμε φορτώνουμε τα παιδιά μας με τα δικά μας όνειρα. Αυτά μπορεί να δημιουργήσουν τεράστια προβλήματα στο επαγγελματικό προσανατολισμό τους, στη επιλογή τρόπου ζωής, φίλων κ.α.
· Οι γονείς θα βοηθήσουμε τους νέους να σχεδιάσουν τα δικά τους όνειρα δεν χρειάζεται να τους δανείσουμε τα δικά μας.
· Ένας έφηβος που έχει προσωπικά σχέδια και φιλοδοξίες έχει μεγαλύτερες ψυχικές τους αντοχές για να αντιμετωπίζει το μαραθώνιο αγώνα του για να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του (μαθήματα σχολείου, ξένες γλώσσες, αθλητισμός, μουσικές σπουδές κ.α.).
· Ένα λάθος που κάναμε αλλά και κάνουμε οι περισσότεροι γονείς ακόμα είναι να νομίζουμε ότι με την επιτυχία των παιδιών σε ένα Πανεπιστήμιο ΑΕΙ ή ΤΕΙ έχουμε ολοκληρώσει την αποστολή μας. Πρέπει να το αναθεωρήσουμε.
· Οι έφηβοί μας είναι ξεχωριστές προσωπικότητες, που έχουν, όμως, ανάγκη καθοδήγησης, ορίων αλλά και κατανόησης και διαλόγου.
· Η ισορροπία ανάμεσα στην επιβολή ορίων και ευθυνών και την παροχή υπεύθυνης ελευθερίας από την πλευρά των γονιών στους εφήβους είναι μία δύσκολη εξίσωση όχι όμως και άλυτη.
· Μεγαλώνοντας εφήβους στον 21ο αιώνα δίνουμε προτεραιότητα στη σωματική αλλά ιδιαίτερα στην ψυχική τους υγεία. Αν θέλουμε πετυχημένους και ολοκληρωμένους νέους πρέπει να φροντίσουμε για την ψυχική τους ευεξία και την ψυχοσωματική τους υγεία. Είναι τα οχήματα για να πετύχουν στη ζωή.
· Για να μεγαλώσουμε ευτυχισμένα και επιτυχημένα παιδιά πρέπει να κρατήσουμε ένα μέτρο ανάμεσα στην υπερ-προστατευτικότατα και την αδιαφορία. Ούτε η συνεχής ενασχόληση και εποπτεία κάνουν καλό ούτε και η χωρίς προϋποθέσεις παροχές και οι χωρίς όρια ελευθερίες κάνουν καλό στους εφήβους. Οι έφηβοι θέλουν καθοδήγηση με αγάπη αλλά και με σεβασμό της προσωπικότητάς τους.
· Τέλειοι έφηβοι δεν υπάρχουν ούτε αλάθητοι γονείς. Τα παιδιά είναι ανθεκτικά στα δικά μας λάθη, αρκεί να μην είναι σοβαρά και να τα διορθώνουμε με πολλές θετικές συμβολές.
· Εκείνο που κυρίως απεχθάνονται οι έφηβοι είναι το κήρυγμα. Τα συνεχή πρέπει και μη χωρίς επιχειρήματα. Εμείς ως γονείς θα το κάνουμε το «το κήρυγμα» αλλά χαριτωμένα και με άλλον τρόπο πιο αποτελεσματικό. Με συζήτηση για συμπεριφορές ακόμη και με μία προμελετημένη σκηνή (π.χ. η αργοπορία).
· Να ενθαρρύνουμε τους εφήβους να αναλαμβάνουν ευθύνες από τώρα (ψώνια τόσο της οικογενείας όσο και δικά τους, πλύσιμο αυτοκινήτου, επισκευή κάποιων επίπλων, καθάρισμα του δωματίου τους αλλά και του σπιτιού, σιδέρωμα και άπλωμα των ρούχων, μαγείρεμα).
· Να αντιμετωπίσει ο γονιός την κρίση της μέσης ηλικίας, δημιουργικά ανακαλύπτοντας καινούρια ενδιαφέροντα (γυμναστήριο, χόμπι, κοινωνικές δραστηριότητες) αλλά είναι και ευκαιρία να ανακαλύψουμε εκ νέου και να τονώσουμε τη σχέση των δύο συζύγων. Αυτό θα κάνει πιο ευτυχισμένους και εμάς και τους εφήβους μας.
· Όταν κάτι δεν πάει καλά σ’ όλα αυτά δεν ντρέπονται οι γονείς των εφήβων να απευθυνθούν για συμβουλευτική βοήθεια σε φορείς αρωγής (συμβουλευτικούς σταθμούς, ψυχολόγους κ.ά.) όταν διαπιστώσουν ότι δεν μπορούν μόνοι τους να βγουν από κάποια αδιέξοδα. Η ψυχική-συναισθηματική επιβάρυνση των γονιών έχουν άμεση επίπτωση στην ψυχική ευεξία του εφήβου.
· Οι υπεύθυνοι γονείς κάνουν υπομονή σε περιπτώσεις διαζυγίου ή διενέξεων μεταξύ συζύγων. Δεν δηλητηριάζουν με τοξικά συναισθήματα τον ευάλωτο κόσμο των εφήβων. Αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους και υφίστανται τις συνέπειες. Οι έφηβοι δεν μπορούν να μετέχουν παρά σύμφωνα με τις δυνάμεις τους στα προβλήματα της οικογένειας. Δεν είναι ούτε οι ψυχολόγοι ούτε οι δικαστές των γονέων τους. Τους αγαπούν και τους δύο για αυτό που είναι.
· Και γι’ αυτό οφείλουν οι γονείς να προσέχουν τα λόγια τους προς τους εφήβους τους για τον άλλο γονέα σε περίπτωση διαζυγίου ή διενέξεων. Αν δεν πέτυχαν (και είναι μόνο δική τους ευθύνη) στο γάμο τους ας πετύχουν στο διαζύγιο. Κουβέντες όπως έχεις τα ελαττώματα της μητέρας σου ή του πατέρα σου δημιουργούν μεγάλα συναισθηματικά προβλήματα στους εφήβους.
· Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να συζητούν το πρόβλημά τους και με άλλους είτε έμπιστους συνομηλίκους είτε σημαντικούς ενήλικες (καθηγητές, συγγενικό πρόσωπο). Το σύνθημα είναι: «το να μιλάς σε ελευθερώνει».
· Ο υγιής γονιός φροντίζει να καλλιεργεί το πνεύμα του έχει πνευματικές αναζητήσεις, αξίες, πίστη, ιδανικά. Αποφεύγει όμως τους φανατισμούς και τις ακρότητες. Παράλληλα φροντίζει το σώμα του (υγεία, γυμναστήριο κ.α.). Έτσι γίνονται παράδειγμα προ μίμηση για τα παιδιά τους.
· Οι ευτυχισμένοι γονείς φροντίζουν και να διασκεδάζουν, να παίζουν κυρίως όμως ψυχαγωγούνται τόσο με τα παιδιά τους όσο και με άλλους συνομηλίκους τους. Μαθαίνουν να μετατρέπουν σε παιχνίδι όλα όσα κάνουν.
· Ευτυχισμένοι γονείς φροντίζουν να έχουν ποιοτικές και ήπιες απολαύσεις και αποφεύγουν τα επικίνδυνα (γρήγορη οδήγηση, βία, παραβατικότητα) και τους κάθε είδους εθισμούς (κάπνισμα, ποτό, ουσίες, κ.ά.) Αν έχουν κάποιες εξαρτήσεις κάνουν αγώνα για να τις κόψουν.
· Οι ευτυχισμένοι γονείς χρησιμοποιούν, τα ΜΜΕ, την τηλεόραση, τις εφημερίδες και τα περιοδικά, τον Η/Υ, το διαδίκτυο, αλλά δεν είναι «κολλημένοι με αυτά. Προτιμούν δημιουργικούς τρόπους ψυχαγωγίας αλλά και την επαφή με τη φύση. Έτσι δίνουν και το καλό παράδειγμα.
· Οι ευτυχισμένοι γονείς κάνουν καλή παρέα και έχουν φίλους. Μοιράζονται μαζί τους στιγμές χαράς, διασκέδασης αλλά και τις κοινές τους ανησυχίες και «ανοίγονται» για τα θέματα που τους απασχολούν.
· Οι ευτυχισμένοι γονείς μετατρέπουν τις αποτυχίες, τις ανησυχίες και την ντροπή τους σε πρωτοβουλίες υπεύθυνες γι’ αυτούς και τα παιδιά τους.
· Οι ευτυχισμένοι γονείς υπερασπίζονται τον εαυτό τους και δεν αφήνουν τους άλλους να τους κακοποιούν λεκτικά ή σωματικά. Πόσο μάλλον τα παιδιά τους, τα οποία και υπερασπίζονται με κάθε τρόπο (χωρίς ακρότητες).
· Οι ευτυχισμένοι γονείς εργάζονται με μέτρο και χωρίς ακρότητες. Φροντίζουν πάντα να έχουν χρόνο για τους ίδιους και την οικογένεια.
Οι ευτυχισμένοι γονείς λένε στα παιδιά τους ότι η εφηβεία είναι η ηλικία της χαράς και της απόλαυσης και το Σχολείο ο τόπος που πρέπει να συνδυάζεται με τα αισθήματα αυτά. Δεν αφήνουν το άγχος των βαθμών και τις πολλές δραστηριότητες να βυθίσουν τα παιδιά τους σε μελαγχολία. («Τι όφελος ένας έφηβος να έχει σαρώσει τα αριστεία, να έχει όλα τα πτυχία μέχρι και proficiency, να είναι πρωταθλητής να μπει με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο όμως να είναι ψυχικά επιβαρυμένος;»)
Στέφανος Χρ. Κουμαρόπουλος
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Δρ. Συμβουλευτικής - Εκπαιδευτικού
Υπευθύνου Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων
Δ΄ Δ.Δ.Ε. Αθήνας
* Εισήγηση σε Γονείς σε Εκδήλωση
του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων
του 1ου Γυμνασίου Ν. Σμύρνης
(25 Φεβρουαρίου 2008).
Αγίου Πορφυρίου
Νά πῶς δίδασκε καί συμβούλευε σχετικά ὁ Γέροντας: ««Ἔρχονται ἐδῶ ἑκατοντάδες γονεῖς καί μέ κλάματα στά μάτια μέ παρακαλοῦν νά βοηθήσω τά παιδιά τους, γιατί ἄλλα ἔμπλεξαν μέ ναρκωτικά, ἄλλα μέ κακές παρέες, ἄλλα τούς βρίζουν, τούς ζητοῦν χρήματα, γιά νά τά χρησιμοποιήσουν στίς χαρτοπαιχτικές λέσχες καί στά ἄλλα τυχερά παιχνίδια, καί ὅταν δέν ἔχουν νά τούς δώσουν, τούς ἀπειλοῦν καί ἀκόμη καί τούς χτυποῦν!
Ἔτσι φτάνουν οἱ γονεῖς νά καταριῶνται καί αὐτά καί τήν ὥρα καί τήν στιγμή πού τά ἔφεραν στήν ζωή! Ἔχω δεῖ γονεῖς, νά κλαῖνε μέ μαῦρο δάκρυ, γιά τό κατάντημά των παιδιῶν τους καί νά λένε, χίλιες φορές νά μήν τά εἴχαμε!
Γιατί, τότε θά εἴχαμε ἕνα καημό καί μιά στεναχώρια, πού δέν θά εἴχαμε παιδιά, ἐνῶ, τώρα μοῦ λένε ἔχουμε χίλιους καημούς καί ἄλλες στεναχώριες γιά τά προβλήματα τά φοβερά, πού μᾶς δημιουργοῦν καθημερινά καί ντρεπόμεθα νά κυκλοφοροῦμε στόν κόσμο.
Γι’ αὐτό ζητᾶνε νά τούς βοηθήσω μέ τίς προσευχές μου, γιά νά σώσουν τα παιδιά τους. Ὅμως, ὅταν τούς ρωτῶ ἐσεῖς τί κάνατε, ἤ τί κάνετε τώρα, γιά νά βοηθήσετε αὐτά τά δυστυχισμένα πλάσματα, μοῦ ἀπαντοῦν, σχεδόν, στερεότυπα, ὅτι δέν μποροῦσαν νά κάνουν τίποτα, γιατί ξέφυγαν ἀπό τόν ἔλεγχό τους, γιατί ἦταν ἔφηβοι!
Ἔ! Ἑπόμενο ἦταν. Ἀφοῦ ἀφήσατε ὅλα τά παιδικά χρόνια ἀνεκμετάλλευτα καί περιμένατε νά ἔλθει ἡ ἥβη, γιά νά ἀσχοληθεῖτε μέ τά παιδιά σας, ἀσφαλῶς αὐτά τα ἀποτελέσματα, θά εἴχατε καί θά πρέπει νά περιμένετε καί χειρότερα. Τό παιδί εἶναι σάν τό ζυμάρι.
Ὅσο πιό μαλακό εἶναι τό ζυμάρι, τόσο πιό εὔκολα πλάθεται, διαμορφώνεται, διαπαιδαγωγεῖται καί τελειοῦται. Τώρα, πού θυμηθήκατε ἐσεῖς, ὅτι ἔχετε παιδιά, ἤ μᾶλλον σᾶς τά θύμισαν αὐτά μέ τίς ἀταξίες τους, τίς ἀπαιτήσεις, τίς παρανομίες τους καί γενικά μέ τήν ἀνήθικη συμπεριφορά τους, τώρα εἶναι ἀργά. Πέταξε τό πουλάκι.
Καί ἄν πετάξει τό πουλί, πού τό εἴχαμε στό κλουβί δύσκολα πιάνεται, γιά νά μήν πῶ, πώς δέν ξαναπιάνεται! Ἡ διαπαιδαγώγηση τοῦ παιδιοῦ εἶναι τό Α καί τό Ω τῶν ὑποχρεώσεων, πού ἔχουν οἱ γονεῖς σ’ αὐτήν τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, πού μέ τήν θεϊκή συνύπαρξη, φέρνουν στήν ζωή! Γονεῖς, πού ἀπέτυχαν νά διαπαιδαγωγήσουν τό παιδί τους σωστά, θεωροῦνται ἀποτυχημένοι σέ ὅλα! Σέ ὅλα, μέ ἀκοῦτε;
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ἀπευθυνόμενος στούς γονεῖς, λέγει ὅτι, τότε φέρεις ἐπάξια τόν τίτλο τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας, ὅταν ζήσεις ἐσύ πνευματικά, ἀλλά συνάμα βοηθήσεις καί τό παιδί σου νά ένεργοποίήσει τήν Βαπτισματική Χάρη, νά μετανοήσει καί νά σωθεῖ.
Δέν εἶσαι γονιός μόνο ὅταν γεννᾶς, ἀλλά γίνεσαι πραγματικός πατέρας καί μητέρα, ὅταν ἀναγεννᾶς πνευματικά τό παιδί σου. Τότε «ἀποκαθιστᾶς» πραγματικά τό παιδί σου, ὄχι ὅταν τό ὁδηγήσεις στό γάμο ἁπλῶς, ἀλλά ὅταν τό βάλεις στόν δρόμο γιά τόν Παράδεισο: Τό μάθεις νά ἐξομολογεῖται τάκτικά, νά ἐκκλησιάζεται, νά κοινωνεῖ, νά ἀσκεῖται πνευματικά, νά ἐγκρατεύεται, νά προσεύχεται, νά μελετᾶ τίς Ἅγιες Γραφές κ.λ.π. Ἄν δέν καταφέρεις νά τό σώσεις, κινδυνεύεις καί σύ νά μήν σωθεῖς.