Ίσως να διστάζουμε μπροστά σε αυτό το μεγάλο- μέγιστο έργο, που επωμιζόμαστε. Παλιότερα οι γονείς ήταν βέβαιοι ότι το παιδί θα μάθει για τον Χριστό και τους αγίους και στο σχολείο, θα πάρει από εκεί κάποιες βάσεις πάνω στα θέματα της θρησκείας μας. Όμως πλέον το βάρος αυτό το
αναλαμβάνουμε εμείς οι γονείς- μαζί με την υποστήριξη των κατά τόπους κατηχητικών σχολείων.
Αντί να γράφω δικά μου λόγια και σκέψεις, θεώρησα καλύτερο να αντιγράψω από ένα βιβλίο που πολύ εκτιμώ και με έχει βοηθήσει, κάποια αποσπάσματα. Ελπίζω η μελέτη τους να σάς βοηθήσει και εσάς στο έργο της κατ΄οίκον κατήχησης των παιδιών μας.
***
Οί χριστιανοί γονείς και δάσκαλοι και όλοι όσοι επιθυμούν νά διδάξουν τό χριστιανισμό, οφείλουν νά έχουν πάντα κατά νουν ότι ό κύριος σκοπός τους είναι:να εμπνεύσουν στο παιδί προσωπική αγάπη στο Χριστό και στη Μητέρα Του. Αν ένα παιδί μεγαλώνει τιμώντας τον Χριστό και τήν Παναγία ως αγαπημένα πρόσωπα, αυτή η αγάπη θά στερεώσει τήν καρδιά του στον Θεό. Κι αν αργότερα περάσει μέσα από αμφιβολίες ή ακόμη κι άν εγκαταλείψει τήν Εκκλησία, τουλάχιστον ή καρδιά του δεν θά στραφεί εναντίον του Χρίστου· αυτό και μόνο μπορεί νά είναι αρκετό γιά τή σωτηρία του.
---
Η θρησκευτική μόρφωση των παιδιών επιτυγχάνεται κυρίως με τό παράδειγμα και με τήν ατμόσφαιρα αγάπης και προσευχής μέσα στο σπίτι. Η καρδιά του παιδιοϋ συγκινείται· χωρίς εξηγήσεις, κατακτά τήν προσευχή ως φυσική δραστηριότητα, και χωρίς νά έχει ανάγκη λογικών αποδείξεων γνωρίζει τήν παρουσία του Θεου.
Στούς βίους τών Άγίων βλέπει κανείς συχνά, πώς η ζωή ενός Αγίου επηρεάστηκε από κάποιον άγιο άνθρωπο πού απλώς είδε. Ό άγιος Νεκτάριος θυμόταν πάντα τήν αγάπη της γιαγιάς του και πώς στεκόταν όταν προσευχόταν μπροστά στις εικόνες.
---
Η αγάπη, η προσευχή και τό παράδειγμα είναι περισσότερο αποτελεσματικά από τά λόγια — στην πραγματικότητα είναι αυτά πού δίνουν αξία στά λόγια — όταν οδηγούμε τα παιδιά προς τον Θεό. Η εργασία μας ώς γονέων ή κατηχητών είναι αφανής, και μας δίνει τήν εμπειρία της «φοβερής» όψεως της ανθρώπινης ελευθερίας: ότι δηλαδή κανείς δεν μπορεί νά επιβάλει σε άλλον άνθρωπο την αγάπη γιά τον Θεό. Άλλωστε δεν θά θέλαμε νά είναι τά πράγματα διαφορετικά. Θέλουμε νά αγαπούμε τον Θεό ελεύθερα και τό ευχόμαστε αυτό και γιά όλο τό ανθρώπινο γένος. Ταυτόχρονα όμως ή προσευχή γιά τά αγαπημένα μας παιδιά μας προκαλεί ένα διαρκή εσωτερικό πόνο. Είναι ευκολότερο νά μιλάς, παρά νά προσεύχεσαι.
---
Όταν προσπαθούμε νά μιλήσουμε στά παιδιά γιά τον Θεό και δεν μπορούμε νά βρούμε τή σωστή έκφραση η τό θέμα της συζητήσεως αλλάζει, άς μή νομίζουμε ότι είμαστε υποχρεωμένοι νά συνεχίζουμε τήν ερμηνεία μας πάση θυσία. Πρέπει μάλλον νά ακολουθούμε τήν έμπνευση του Θεούκαι τό μυαλό τού ίδιου τοϋ παιδιού. Δεν θά βοηθήσουμε τόσο τά παιδιά μας με τά λόγια μας γιά τον θεό, όσο με τήν παραμονή μας μέσα στην παρουσία του Θεου. Οί χριστιανοί ενήλικες έχουν τήν τάση νά πιστεύουν δτι ό Θεός απουσιάζει από τή συζήτηση,αν δεν αποτελεί Αυτός τό αντικείμενο της.
---
Οι καλύτερες εκπαιδευτικές μέθοδοι,έχουν ώς στόχο νά διδάξουν στά παιδιά πώς νά μαθαίνουν.
Μιά παροιμία πού λέει: «Δώσε στο γιό σου ένα ψάρι και θα φάει καλά σήμερα. Μάθε του πώς νά ψαρεύει και θά τρώει καλά σ’ όλη του τη ζωή». Έτσι αντιλαμβανόμαστε τό έργο μας ως χριστιανοί γονείς ή δάσκαλοι. Εμπνέουμε στά παιδιά μας τήν αγάπη γιά τον Θεό και τά διδάσκουμε πώς νά βρίσκουν μόνα τους τό θέλημα Του. Άν μάθουμε στά παιδιά μας νά αγαπούν τον Θεό και τους αγίους, «ταύτα πάντα προστεθήσεται αυτοίς».
***
“Σέ μιά τάξη κατηχητικού, όπου κανείς συναντά μεγάλες διαφορές μεταξύ τών παιδιών, όσον άφορα στην ικανότητα και στην επιθυμία τους νά ακούσουν γιά τον Θεό, μπορεί νά προκληθεί μεγάλη πνευματική βλάβη, άν ό λόγος μας δέν είναι προσαρμοσμένος στά μέτρα του κάθε παιδιού. Προσπαθούμε νά εμπνεύσουμε και όχι νά επιβάλουμε διά της βίας. Τό ϊδιο παιδί είναι δυνατό νά έχει σέ ορισμένες στιγμές μεγαλύτερη πνευματική δεκτικότητα άπ’ ό,τι σέ άλλες.
---
Πώς κρίνουμε τήν αξία μιας τάξεως του κατηχητικού ; Τό πιο βασικό είναι νά φεύγουν τά παιδιά από τήν τάξη περισσότερο εμπνευσμένα νά αγαπούν τον Θεό,παρά η ολοκλήρωσση του προγράμματος του κατηχητή.
---
Μερικές φορές τά παιδιά έχουν κάτι πού απασχολεί τό μυαλό τους και ϊσως είναι πιο ωφέλιμο πνευματικά νά συζητήσουν γι’ αυτό. Μερικές φορές οι παρεμβάσεις και τά σχόλια τους, όταν δέν γίνονται απλώς για. να διασπάσουν τήν προσοχή, αποτελούν μιά ένδειξη γιά τήν πραγματική τους κατάσταση και τά θέματα πού τά απασχολούν. Τό αληθινό κριτήριο μιας κατηχήσεως δέν είναι ή συσσώρευση γνώσεων (όνομάτων, ημερομηνιών κ.λ .π.) στή μνήμη τών παιδιών, αλλά τό άν θεμελιώνεται βαθειά μέσα στην καρδιά τους ή πεποίθηση δτι ό τρόπος ζωής της Εκκλησίας είναι ό δρόμος της αληθινής ζωής. Τά ονόματα και τά γεγονότα πρέπει νά θεωρούνται σαν βοηθητικοί γάντζοι πάνω στους οποίους μπορούμε νά κρεμάμε αύτη τήν έμπνευση.
---
Σέ πολλοος αρέσει νά άκοϋν τους κατηχητές και τους ιερείς νά διηγούνται ερωτήσεις και απαντήσεις τών παιδιών σχετικά με τον Θεό. Είναι γεγονός δτι τά παιδιά λένε συχνά συγκινητικά και διασκεδαστικά πράγματα. Άλλα η συζήτηση μέ τά παιδιά δέν είναι συλλογή αστείων παιδικών εκφράσεων. Όσοι ασχολούνται μέ τά παιδιά γνωρίζουν καλά δτι τό ίδιο αυτό παιδί, τοϋ οποίου τά λόγια μας διασκέδασαν, ϊσως χρειάστηκε μήνες ή καΐ χρόνια ακόμη μέχρι νά φθάσει στο σημείο νά ανοίξει τήν καρδιά του και νά εμπιστευθεί τον κατηχητή. Ακόμα, ό κατηχητής μπορεί νά έχει μιλήσει επί ώρες στά παιδιά σχετικά μέ την τηλεόραση,τό σχολείο,τό φαγητό ή τά παιχνίδια, πρίν κάνει κάποια νύξη γιά τον Θεό. Οι πιο πολύτιμοι κατηχητές είναι εκείνοι οι οποίοι έχουν μιά καλή σχέση μέ τά παιδιά. Τά παιδιά συχνά αποδέχονται μιά κατηγορηματική απάντηση από έναν ενήλικα του οποίου αισθάνονται την αγάπη και έχουν μάθει νά εμπιστεύονται τη γνώμη του. «Ουδέν ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν ώς το φιλείν και φιλείσθαι»24. (Γιατί τίποτε δεν προσελκύει τόσο στη διδασκαλία, δσο το νά αγαπά και νά αγαπιέται κανείς).
---
Άπό τα επτά τους χρόνια περίπου τα παιδιά μπορούν νά αρχίσουν νά σκέπτονται σοβαρά για μεταφυσικά προβλήματα, όπως: «Ποιος δημιούργησε τον Θεό;» και νά αγωνίζονται νά κατανοήσουν την αιώνια ύπαρξη.
---
Οι εικόνες είναι πολύ χρήσιμες για νά οδηγήσουν τα παιδιά στη γνώση και στην αγάπη του Χρίστου και των αγίων άπό πολύ μικρό ακόμη το παίδι μπορεί νά έχει στο κρεβάτι του ή στο δωμάτιο του εικόνες του Χριστού, της Παναγίας ή ενός άγιου. Οί εικόνες προκαλούν διάφορα ερωτηματικά στά παιδιά αλλά και δίνουν απαντήσεις σ’ αυτά. Οί εικόνες πρέπει νά μιλούν σε όλους μας άμεσα, οπτικά. Άλλα ενώ οί ενήλικες έχουν την τάση νά εκφράζουν με λόγια ή νά εκλογικεύουν ακόμη και τις οπτικές τους εμπειρίες, τα παιδιά συχνά κατανοούν βαθειά θεολογικά μυστήρια μέσω των εικόνων, π.χ. συγκρίνοντας τις δύο εικόνες, της Σταυρώσεως και της Αναστάσεως. Τά παιδιά δεν μπορούν πάντα νά ερμηνεύσουν ικανοποιητικά το μυστήριο, αλλά τά λόγια και ή έκφραση του προσώπου τους δείχνουν ότι αυτό έχει εισχωρήσει στην καρδιά και στο μυαλό τους.
---
Η εικόνα μπορεί νά χρησιμεύσει ώς βάση γιά το μάθημα τού κατηχητικού· αλλά ακόμη κι όταν δίνεται έμφαση στην παιδαγωγική άποψη της, οφείλουμε πάντοτε νά μεταχειριζόμαστε την εικόνα με το σεβασμό που αρμόζει σ’ ένα αντικείμενο λατρείας.
---
Άπό πολύ μικρή ηλικία μπορούμε νά εμπνεύσουμε στά παιδιά την αγάπη γιά την Αγία Γραφή και τους βίους των Αγίων. Σημαντικότερο άπό τον αριθμό των κειμένων πού διάβασαν ή άπό τά γεγονότα πού απομνημόνευσαν είναι νά δουν τά παιδιά άπό τους γονείς και τους κατηχητές τους ότι ή Γραφή και οί βίοι των Αγίων είναι πάντα επίκαιροι, αποτελούν παράδειγμα γιά τη ζωή μας σήμερα και μπορούν νά μας εμπνεύσουν. Πρέπει επίσης οί διηγήσεις μας νά περιλαμβάνουν μιά ποικιλία ιστοριών. Είναι καλό, γιά παράδειγμα, νά εξοικειώνονται τά παιδιά με διηγήσεις και λαϊκά παραμύθια της χώρας όπου ζουν. Ή Αγία Γραφή και οί βίοι των Αγίων πρέπει νά παρουσιάζονται στά παιδιά ώς διηγήσεις πού έχουν μεγαλύτερη αξία και ενδιαφέρον”.
(από το βιβλίο: Σκέψεις για τα παιδιά στην Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα) της μοναχής Μαγδαληνής- Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας).