Ὁ
Παχώμιος, λεπτύνων σαρκὸς πάχος
Ψυχῇ
συνῆγε πρὶν μεταστῆναι στέαρ
Πέμπτῃ
καὶ δεκάτῃ Παχώμιον ἔνθεν ἄειραν.
Ο Όσιος Παχώμιος γεννήθηκε το 292 μ.Χ. στην Κάτω Θηβαΐδα της Αιγύπτου από γονείς ειδωλολάτρες και έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου (306-337 μ.Χ.). Ο Άγιος πηγαίνοντας μια φορά μαζί με τους γονείς του στο ναό των ειδώλων, άκουσε τον υπηρέτη του ναού να λέει στους γονείς του, που πρόσφεραν θυσία στα είδωλα: “πάρτε από δω τον εχθρό των Θεών και διώξτε τον”. Το έλεγε αυτό για τον Παχώμιο. Επειδή, όπως φαίνεται, φοβόταν το δαιμόνιο, που κατοικούσε στο ναό, τη μέλλουσα αρετή του Αγίου. Όταν μάλιστα ο Άγιος ήπιε από το κρασί, που προσφέρθηκε στο δαίμονα, το ξέρασε αμέσως.
Στο στρατό, στον οποίο κατετάγη, γνωρίσθηκε με Χριστιανούς στρατιώτες και διδάχθηκε από αυτούς τα της Χριστιανικής πίστεως. Όταν δε απολύθηκε από τις τάξεις του στρατού, εγκατέλειψε τον κόσμο και αφού μετέβη στην Ανω Θηβαΐδα, βαπτίσθηκε και εκάρη μοναχός.
Επιθυμώντας μεγαλύτερη ησυχία, για να αφοσιωθεί στην ερημική ζωή και την άσκηση, κατέφυγε στην έρημο και ετέθη υπό την πνευματική καθοδήγηση του περίφημου ησυχαστού Παλάμονος (τιμάται 12 Αυγούστου), του οποίου έγινε τέλειος μιμητής.
Μετά την κοίμηση του πνευματικού του πατέρα, περί το 320 μ.Χ., κατέφυγε σε έρημο νησίδα του Νείλου, στη νήσο Ταβέννη της Ανω Θηβαΐδας.
Όταν λοιπόν πήγαινε κατά τον τόπο της Ταβεννησίας, του ήρθε φωνή από τον Ουρανό, η οποία φανέρωνε, ότι ο τόπος εκείνος ήταν κατάλληλος για να χτιστεί μοναστήρι και ότι έμελλε να συναχθεί σ’ αυτό πλήθος μοναχών. Ο Όσιος έχτισε εκεί το μοναστήρι του. Με το πέρασμα του καιρού, έτρεξαν στο μοναστήρι πολλοί αδελφοί και έγιναν μοναχοί, ανάμεσα στους οποίους και ο αγιασμένος Θεόδωρος ο μαθητής του, ο οποίος ήταν ζηλωτής του βίου και της αρετής του Οσίου Παχωμίου.
Έτσι κι έγινε. Η φήμη της αγιότητας και της συνέσεώς του, είλκυσε πολλούς μοναχούς, εξαιτίας δε τούτου ολοένα και μεγάλωνε τη μονή του, ώστε σε διάστημα ολίγων ετών αυτή να αριθμεί περισσότερους από 1400 μοναχούς. Έτσι ο Όσιος Παχώμιος έγινε ένας από τους μεγάλους οικιστές και ασκητές της ερήμου.
Ο Όσιος Παχώμιος θεωρείται θεμελιωτής της κοινοβιακής οργανώσεως των ασκητών. Όπως φαίνεται από τη Λαυσαϊκή Ιστορία, βιβλίο πού έγραψε ο Παλλάδιος περί το 420 μ.Χ., οι μοναχοί του Παχωμίου, πού ονομάζονταν Ταβεννησιώτες, ζούσαν ανά τρεις σε μικρά οικήματα. Ο Όσιος Παχώμιος επέβαλε στους μοναχούς κοινή προσευχή κάθε πρωί και βράδυ (συνολικά βέβαια οι μοναχοί προσεύχονταν, σύμφωνα με τον Κανόνα, δώδεκα φορές την ημέρα και δώδεκα τη νύχτα), κοινή εργασία, κοινά έσοδα, κοινές δαπάνες, κοινά γεύματα και ομοιόμορφη ενδυμασία. Τα γεύματά τους αποτελούνταν από φυτικές τροφές και τυρί. Κατ’ αυτά οι μοναχοί δεν μιλούσαν μεταξύ τους καί, γι’ αυτό, συνεννοούνταν με νεύματα. Κάλυπταν δε τα πρόσωπά τους κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να βλέπουν μόνο την τράπεζα. Η ομοιόμορφη στολή τους αποτελείτο από τα εξής ενδύματα: λινό χιτώνα («λεβιτωνάριο»), πού έφθανε λίγο κάτω από τα γόνατα και ζωνόταν με ζώνη, λευκό μαλλοφόρο ένδυμα αιγός ή προβάτου («μηλωτή»), επίσης ζωσμένο, πού έφθανε ως τα γόνατα και είχε τη μαλλοφόρο όψη προς τα έξω, κωνοειδές κουκούλιο, πού στο πίσω μέρος έφθανε ως τους ώμους, και μικρό λινό ωμοφόριο («μοφόριον» ή «μαφόριον»), πού κάλυπτε συνήθως τον αυχένα και τους ώμους. Υποδήματα σπανίως χρησιμοποιούσαν.
Οι Ταβεννησιώτες μοναχοί κοιμούνταν καθήμενοι και κοινωνούσαν των Αχράντων Μυστηρίων κάθε Σάββατο και Κυριακή. Διαιρούνταν σε είκοσι τέσσερα τάγματα, καθένα από τα οποία χαρακτηρίζονταν με ένα γράμμα της αλφαβήτου, ανάλογα με την κατάσταση και τον τρόπο συμπεριφοράς εκείνων πού το αποτελούσαν.
Πνεύμα οργανωτικό και απαράμιλλος στην καθοδήγηση και διακυβέρνηση προσώπων και πραγμάτων, κατόρθωσε να διατηρήσει μεταξύ του πλήθους της περί αυτόν αδελφότητας πειθαρχία και αγάπη, φροντίζοντας ως φιλόστοργος πατέρας για τις πνευματικές και υλικές τους ανάγκες, διά δε των σοφών συμβουλών του και του παραδείγματός του να τους ενθερρύνει στον αγώνα προς την αγιότητα. Λόγω της θεοσεβείας και της θεοφιλούς δράσεώς του ο Όσιος Παχώμιος προικίσθηκε από τον Θεό διά της χάριτος της θαυματουργίας και επιτέλεσε πλείστα όσα θαύματα.
Το 348 μ.Χ. περιποιούμενος ο ίδιος τους μοναχούς πού ασθένησαν από πανώλη, αρρώστησε και ο ίδιος και μετά από λίγο πέθανε. Τον Όσιο Παχώμιο διαδέχθηκε στην ηγουμενία της μονής ο Όσιος Θεοδόσιος ο Ηγιασμένος (τιμάται 16 Μαΐου).
Η μνήμη του Οσίου Παχωμίου εορτάζεται στις 15 ΜΑΪΟΥ
Η τάξη στον Κοινοβιακό Μοναχισμό
Σύμφωνα με την παράδοση, ένας Άγγελος του Θεού έδωσε έναν κανόνα στον Αγ. Παχώμιο και του εξήγησε: «Σου έδωσα αυτόν τον κανόνα γι’ αυτούς των οποίων ο νους δεν έχει ακόμα ωριμάσει ώστε αυτοί να μπορέσουν να αποκτήσουν ελευθερία πνεύματος τηρώντας έναν γενικό κανόνα ζωής με φόβο ενώπιον του Κυρίου, έστω κι αν αυτοί είναι δύστροποι δούλοι».
Το ιδεώδες παρέμεινε το ίδιο με εκείνο των αναχωρητών -ελευθερία του πνεύματος αλλά η οδός προς επίτευξη αυτού του ιδεώδους είχε αλλάξει. Ο Παλλάδιος, ένας Γαλάτης μοναχός, γράφει για την ανταλλαγή απόψεων πάνω στον κανόνα μεταξύ του αγγέλου και του Παχωμίου:
«Και ο Άγγελος του έδωσε ένα βιβλίο μέσα στο οποίο τα εξής γραφόταν:
1) Κάθε άνθρωπος να τρώει και να πίνει όποτε θέλει, και ανάλογα προς τη δύναμη αυτών που τρώνε και πίνουν να επιβάλλεις εργασία. Και να μην τους συγκρατείς ούτε από το φαγητό ούτε από τη νηστεία. Επιπλέον, σ' αυτούς που είναι δυνατοί να αναθέτεις δύσκολες δουλειές' και σ' αυτούς που είναι μικρότερης αντοχής και σ' αυτούς που νηστεύουν να αναθέτεις ελαφρές δουλειές
2) Και να κάνεις γι’ αυτούς ένα κελί, και αυτοί να μένουν μαζί τρεις τρεις·
3) Και αυτοί θα τρώνε όλοι μαζί σ' ένα μέρος·
4) Και δεν θα κοιμούνται ξαπλώνοντας κάτω, αλλά θα κάνεις γι’ αυτούς καθίσματα ώστε όταν κάθονται κάτω να μπορούν να στηρίζουν το κεφάλι τους·
5) Τη νύχτα να φορούν ενδύματα χωρίς μανίκια, και η μέση τους να είναι ζωσμένη, και να φορούν σκούφο· και θα μετέχουν στη Θεία Ευχαριστία το Σάββατο και την Πρώτη ημέρα της Εβδομάδος, φορώντας σκούφο χωρίς κανένα χνούδι επάνω του, και κάθε σκούφος να έχει στο μπροστινό μέρος του ένα σταυρό φτιαγμένο με πορφύρα·
6) Και θα τοποθετήσεις τους μοναχούς, σε είκοσι τέσσερες διαβαθμίσεις, και σε κάθε διαβάθμιση θα δώσεις ένα γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου … Σε κάθε διαβάθμιση ένα γράμμα».
«Και ο Άγγελος έδωσε την εντολή 'ένας μοναχός που ήταν ξένος και είχε διαφορετική ενδυμασία από τη δική τους να μην καθίσει μαζί τους στο τραπέζι· ο άνθρωπος που ζήτησε να γίνει δεκτός ως μοναχός σ' εκείνο το μοναστήρι ήταν υποχρεωμένος να δουλεύει εκεί για τρία χρόνια, μετά τα οποία μπορούσε να δεχθεί την κουρά. Όταν οι μοναχοί έτρωγαν μαζί έπρεπε να καλύπτουν τα πρόσωπα τους με τα καλύμματα της κεφαλής τους, ώστε να μην μπορεί ο ένας να δει τον άλλον να τρώγει, και δεν έπρεπε να κουβεντιάζουν μεταξύ τους στο τραπέζι, και δεν έπρεπε να ατενίζουν ολόγυρα ή από τη μια πλευρά στην άλλη'. Και ο Άγγελος έδωσε την εντολή να επαναλαμβάνουν κάθε μέρα δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και κάθε βράδι δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και κάθε νύχτα δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και όταν έρχονταν για να φανέ να επαναλαμβάνουν τον Μεγάλο Ψαλμό. Και ο μακάριος Παχώμιος είπε στον Άγγελο, 'Τα τμήματα του Ψαλτηρίου που μας όρισες να επαναλαμβάνουμε είναι πολύ λίγα'. Και ο Άγγελος του είπε, 'Τα τμήματα του Ψαλτηρίου που σας όρισα είναι πράγματι λίγα, ώστε ακόμα και οι αδύνατοι μοναχοί να μπορούν να τηρήσουν τους κανόνες, και να μην υποφέρουν από αυτό. Γιατί για τους τελείους δεν υπάρχει νόμος επειδή ο νους τους είναι όλες τις εποχές απασχολημένος με τον Θεό, αλλά αυτός ο νόμος, που όρισα γι’ αυτούς που δεν έχουν τέλειο νου, ορίζεται γι’ αυτούς, ώστε, και αν τηρούν μόνο αυτά που ορίζονται από τους κανόνες, να μπορούν να αποκτούν παρρησία'. Τώρα πάρα πολλές μοναχές εφαρμόζουν πιστά αυτόν το νόμο και τον κανόνα».
ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ
Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα)
Ἀγελάρχης ἐδείχθης τοῦ Ἀρχιποιμένος, Μοναστῶν τᾶς ἀγέλας Πάτερ Παχώμιε, πρὸς τὴν μάνδραν ὁδηγῶν τὴν ἐπουράνιον, καὶ τὸ πρέπον ἀσκηταίς, ἐκεῖθεν σχῆμα μυηθεῖς, καὶ τοῦτο πάλιν μυήσας, νῦν δὲ σὺν τούτοις ἀγάλλη, καὶ συγχορεύεις ἐν οὐρανίαις σκηναίς.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Ταῖς τῶν δακρύων σου ῥοαῖς, τῆς ἐρήμου τὸ ἄγονον ἐγεώργησας· καὶ τοῖς ἐκ βάθους στεναγμοῖς, εἰς ἑκατὸν τοὺς πόνους ἐκαρποφόρησας· καὶ γέγονας φωστὴρ τῇ οἰκουμένῃ, λάμπων τοῖς θαύμασιν, Παχώμιε Πατὴρ ἡμῶν ὅσιε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Φωστὴρ φαεινός, ἐδείχθης ἐν τοὶς πέρασι τὴν ἔρημον δέ, ἐπόλισας τοὶς πλήθεσι, σεαυτὸν ἐσταύρωσας, τὸν σταυρόν σου ἐπ’ ὤμων ἀράμενος, καὶ ἀσκήσει τὸ σῶμα, κατέτηξας, πρεσβεύων ἀπαύστως ὑπὲρ πάντων ἠμῶν.
Ἕτερον Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὴν ἐν πρεσβείαις
Τὴν τῶν Ἀγγέλων ἐν στόματι πολιτείαν, ἐπιδεξάμενος Παχώμιε θεοφόρε, τούτων καὶ τῆς εὐκλείας ἠξίωσαι, τῷ τοῦ Δεσπότου θρόνῳ, σὺν αὐτοῖς παριστάμενος, καὶ πᾶσι πρεσβεύων θείαν ἄφεσιν.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις εὐσεβείας ὑπογραμμός, καὶ τῶν μοναζόντων, Ἀγελάρχης θεοειδής. Χαίροις τῆς Αἰγύπτου, κανὼν καὶ τύπος μέγας, Παχώμιε θεόφρον, Πατέρων καύχημα.