Η Συντήρηση και η κυβέρνηση του κόσμου. Η προσευχή και το θαύμα. Το κακό. Η παιδεία του Θεού και η Θέο-εγκατάλειψη.
Τι είναι η Θεία Πρόνοια; Είναι προέκταση και συμπλήρωση της θείας δημιουργίας. Δηλαδή: Δημιουργία και Πρόνοια είναι ενέργειες του Θεού, οι οποίες αλληλοεξαρτώνται και αλληλοσυμπληρώνονται. Ο Θεός, λέμε, δημιούργησε τον κόσμο, και ο Θεός προνοεί περί του κόσμου. «Ὁ Θεός ἐστιν ὅ τε ποιητὴς καὶ προνοητής». Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο. Πρώτη αλήθεια. Δεύτερη, συνέχεια αυτής. Ο Θεός όρισε νόμους, τους φυσικούς νόμους, για να κυβερνάται ο κόσμος. Και Τρίτη. Ο Θεός δεν άφησε τον κόσμο να προχωρεί και να εξελίσσεται βάσει των φυσικών μόνο νόμων, αλλά στέκει επάνω από το δημιούργημά του, ο σοφός Δημιουργός, και το επιβλέπει, το κατευθύνει και, οσάκις χρειάζεται, επεμβαίνει ο ίδιος για να το καθοδηγήσει στην εκπλήρωση των σοφών και υψίστων σκοπών που όρισε γι’ αυτό. Αυτή η συνεχής και άμεση φροντίδα και επίβλεψη του Θεού επί του κόσμου προς πλήρη εκπλήρωση της αποστολής και του προορισμού του ονομάζεται Θεία Πρόνοια, πρόνοια του Θεού για τον κόσμο.
Χωρία
από την Αγία Γραφή που βεβαιώνουν την
πρόνοια αυτή του Θεού, και μάλιστα του
Τριαδικού Θεού, είναι τα: Ιωάν. ε΄ 17· «ὁ
Πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγὼ
ἐργάζομαι». Το Ματθ. στ΄ 26, όπου
παρουσιάζεται ο Πατήρ ο ουράνιος να
τρέφει τα πετεινά του ουρανού, και ι΄
29, όπου φαίνεται η φροντίδα του ουρανίου
Πατρός για τη συντήρηση και ζωή και των
μικρότερων πτηνών. Λέει ο Κύριος στο
Ευαγγέλιο· «οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου
πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται
ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν».
συνεχίζει ειδικότερα για τον άνθρωπο·
«ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς
πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσί». Και οι τρίχες
της κεφαλής σας είναι μετρημένες. Τόση
είναι η πρόνοια του Θεού. Και τα χωρία:
Κολ. α΄ 13· «ὃς (ο Θεός δηλαδή) ἐρρύσατο
ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐξουσίας τοῦ σκότους καὶ
μετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ υἱοῦ
τῆς ἀγάπης αὐτοῦ».
Το Εβρ. α΄ 3, όπου λέει ο Παύλος, ότι ο Υιός του Θεού «δι’ ἑαυτοῦ καθαρισμὸν ποιησάμενος τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης ἐν ὑψηλοῖς», και με τους λόγους του αυτούς μας παρουσιάζει την τέλεια αγάπη και πρόνοια του Υιού του Θεού για τη συγχώρηση των αμαρτιών μας και την αιώνια σωτηρία μας. Και η θεία αυτή Πρόνοια είναι διπλή, διπλής φύσεως και μορφής. Πρόνοια για τη συντήρηση του κόσμου. Και Πρόνοια για την καθοδήγηση και βοήθεια των όντων του κόσμου, ιδίως των ανθρώπων προς πραγματοποίηση των σκοπών της υπάρξεως και ζωής τους. Επομένως έχουμε συντήρηση του κόσμου και κυβέρνηση του κόσμου.
Το Εβρ. α΄ 3, όπου λέει ο Παύλος, ότι ο Υιός του Θεού «δι’ ἑαυτοῦ καθαρισμὸν ποιησάμενος τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης ἐν ὑψηλοῖς», και με τους λόγους του αυτούς μας παρουσιάζει την τέλεια αγάπη και πρόνοια του Υιού του Θεού για τη συγχώρηση των αμαρτιών μας και την αιώνια σωτηρία μας. Και η θεία αυτή Πρόνοια είναι διπλή, διπλής φύσεως και μορφής. Πρόνοια για τη συντήρηση του κόσμου. Και Πρόνοια για την καθοδήγηση και βοήθεια των όντων του κόσμου, ιδίως των ανθρώπων προς πραγματοποίηση των σκοπών της υπάρξεως και ζωής τους. Επομένως έχουμε συντήρηση του κόσμου και κυβέρνηση του κόσμου.
Η συντήρηση του κόσμου
Είπαμε,
συντήρηση του κόσμου είναι η πρόνοια
του Θεού στο να διατηρείται ο κόσμος,
όπως είναι, στο είναι του, όπως υπάρχει,
στην ύπαρξή του, στη γραμμή και πορεία
που του έδωσε ο Θεός και να μην υφίσταται
φθορά και αλλοίωση και, πιο πολύ, να μην
υφίσταται καταστροφή. Έτσι ο κόσμος
διατελεί πάντοτε κάτω από τη θεία
εξάρτηση και η συντήρησή του είναι
συνέχεια της δημιουργίας του.
Η Αγία Γραφή, όταν μιλά για τη συντήρηση του κόσμου, λέει, ότι το πνεύμα του Θεού «συνέχει» (Σοφ. Σολ. α΄ 7), δηλαδή συγκρατεί τα πάντα, ότι ο Κύριος «φέρει τὰ πάντα τῷ ρήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ» (Εβρ. α΄ 3), τα κρατεί δηλαδή και τα διευθύνει όλα με το λόγο του, που είναι γεμάτος δύναμη· ότι «τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκε» (Κολασ. α΄ 17), όλα τα κτίσματα από το Θεό συγκρατούνται, ότι «ἐν αὐτῷ (στο Θεό) ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν», υπάρχουμε σαν να πλέουμε μέσα στην πρόνοια και παρουσία του Θεού και εκείνος με το παντοδύναμο χέρι του μας κρατεί στη θέση μας (Πραξ. ιζ΄ 28), το οποίο θα πει ότι ο Θεός είναι η αρχή του είναι (της ύπαρξης), της ζωής και της κίνησης των πάντων. «Ἔκτισε γὰρ εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα (να υπάρχουν όλα), καὶ σωτήριοι αἱ γενέσεις τοῦ κόσμου (στο καλό αποβλέπουν όλα όσα έγιναν στον κόσμο), καὶ οὐκ ἔστιν ἐν αὐταῖς φάρμακον (δηλαδή δεν υπάρχει σε αυτά αιτία, αφορμή) ὀλέθρου οὔτε ᾅδου βασίλειον ἐπὶ γῆς (δεν υπάρχει άδης να βασιλεύει επάνω στη γη και να καταπίνει τους ανθρώπους)», λέει και ο Σολομών (Σοφ. Σολ. α΄ 14). Και ο Δαβίδ· ο Θεός είναι «ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς, οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος» (Ψαλμ. ργ΄ 5). Σταθερή και ακλόνητη την έφτιαξε τη γη και τη θεμελίωσε επάνω σε γερές βάσεις.
Η Αγία Γραφή, όταν μιλά για τη συντήρηση του κόσμου, λέει, ότι το πνεύμα του Θεού «συνέχει» (Σοφ. Σολ. α΄ 7), δηλαδή συγκρατεί τα πάντα, ότι ο Κύριος «φέρει τὰ πάντα τῷ ρήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ» (Εβρ. α΄ 3), τα κρατεί δηλαδή και τα διευθύνει όλα με το λόγο του, που είναι γεμάτος δύναμη· ότι «τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκε» (Κολασ. α΄ 17), όλα τα κτίσματα από το Θεό συγκρατούνται, ότι «ἐν αὐτῷ (στο Θεό) ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν», υπάρχουμε σαν να πλέουμε μέσα στην πρόνοια και παρουσία του Θεού και εκείνος με το παντοδύναμο χέρι του μας κρατεί στη θέση μας (Πραξ. ιζ΄ 28), το οποίο θα πει ότι ο Θεός είναι η αρχή του είναι (της ύπαρξης), της ζωής και της κίνησης των πάντων. «Ἔκτισε γὰρ εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα (να υπάρχουν όλα), καὶ σωτήριοι αἱ γενέσεις τοῦ κόσμου (στο καλό αποβλέπουν όλα όσα έγιναν στον κόσμο), καὶ οὐκ ἔστιν ἐν αὐταῖς φάρμακον (δηλαδή δεν υπάρχει σε αυτά αιτία, αφορμή) ὀλέθρου οὔτε ᾅδου βασίλειον ἐπὶ γῆς (δεν υπάρχει άδης να βασιλεύει επάνω στη γη και να καταπίνει τους ανθρώπους)», λέει και ο Σολομών (Σοφ. Σολ. α΄ 14). Και ο Δαβίδ· ο Θεός είναι «ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς, οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος» (Ψαλμ. ργ΄ 5). Σταθερή και ακλόνητη την έφτιαξε τη γη και τη θεμελίωσε επάνω σε γερές βάσεις.
Η κυβέρνηση του κόσμου
Κυβέρνηση
του κόσμου είναι η κατεύθυνση του κόσμου
από το Θεό, ώστε να εκπληρώνεται ο ύψιστος
σκοπός του. Ο σκοπός αυτός για τον άνθρωπο
είναι, όπως έχουμε πει, η σωτηρία του
και για όλο τον κόσμο η δόξα του Θεού.
Δηλαδή, ο Θεός επεμβαίνει και κυβερνά
τα πάντα ανεξαιρέτως, έμψυχα και άψυχα.
Μέσα σε όλα, στην πορεία όλων των όντων
ο Θεός βρίσκεται και τα κατευθύνει και
χωρίς το θέλημα του πανσόφου Θεού τίποτε
δεν γίνεται και στον ουράνιο και στον
επίγειο κόσμο. Όπως λέει και ο ιερός
Χρυσόστομος· «τὰ τοίνυν ἔργα φύσει
τοιαῦτα, ὡς ἀπολάμπειν, ὡς ἀποστίλβειν,
ὡς ἀνακηρύττειν τοῦ πεποιηκότος τὴν
ὁσιότητα». Δηλαδή· τα έργα που έφτιαξε
ο Θεός είναι φτιαγμένα έτσι σαν να
λάμπουν, σαν να ακτινοβολούν, σαν να
διακηρύττουν την αγιότητα εκείνου που
τα έφτιαξε.
Πάρε
μία εικόνα της ζωής μας, Χριστιανέ, και
φαντάσου το πλοίο με τον πλοίαρχό του.
Το πλοίο πλέει μέσα σε μια φουρτουνιασμένη
θάλασσα, τα κύματα πελώρια και απειλητικά
ορθώνονται για να το καταποντίσουν, όσο
μεγάλο και αν είναι. Και κινδυνεύει, σε
κάθε στιγμή κινδυνεύει, το καράβι να
βουλιάξει. Αλλά στο τιμόνι στέκει ολόρθος
και αλύγιστος με ορθάνοιχτα τα μάτια ο
κυβερνήτης του πλοίου και με στιβαρό
χέρι διευθύνει το καράβι του παρ’ όλα
τα τραντάγματα και τους κινδύνους,
εκείνος το οδηγεί, χωρίς να πάθει τίποτε,
στο ασφαλές λιμάνι. Είναι και αυτή μια
εικόνα της θείας πρόνοιας για τον κόσμο
και τη ζωή του καθενός μας. Έτσι, σαν το
σοφό και γενναίο, τον ατρόμητο πλοίαρχο,
στέκει επάνω από τον κόσμο και τον
άνθρωπο ο Θεός και προνοεί· προστατεύει,
διευθύνει και κυβερνά τα πάντα, χωρίς
να παθαίνει βλάβη και ζημία ο κόσμος
και οι άνθρωποι του κόσμου.
Προσευχή και θαύμα
Εδώ
έχει θέση η προσευχή και το θαύμα. Αν ο
Θεός δεν παρακολουθεί τον κόσμο και
ιδιαίτερα τον άνθρωπο, για να τον
προστατεύει και τον σώζει από πειρασμούς
και κινδύνους, τότε δεν έχει θέση η
προσευχή, τότε δεν γίνεται το θαύμα.
Αλλά το αντίθετο συμβαίνει, όπως χιλιάδες
γεγονότα το μαρτυρούν καθημερινώς. Και
πρόνοια Θεού υπάρχει και η προσευχή
θαυματουργεί και σώζει, επειδή ο Θεός
προνοεί για τον κόσμο και ιδιαιτέρως
για τον άνθρωπο και τον παρακολουθεί
σε όλα τα βήματα της ζωής του, για αυτό
και προσεύχεται ο άνθρωπος. Η προσευχή
προϋποθέτει την Πρόνοια. Στην Πρόνοια
αυτή στηριζόμενοι οι άνθρωποι, πάντοτε
βέβαια, αλλ’ ιδιαίτερα στις θλίψεις
και δοκιμασίες της ζωής μας, γονατίζουμε,
υψώνουμε τα χέρια μας στον ουρανό,
ανοίγουμε την ψυχή μας στο Θεό και
κινούμε και χείλη και γλώσσα, για να του
πούμε τον πόνο μας και να ζητήσουμε την
βοήθεια και προστασία του, να ζητήσουμε
την επέμβασή του, για να μας σώσει από
τα θλιβερά περιστατικά της ζωής μας.
Και αν η προσευχή μας γίνεται με θερμή
και ακλόνητη πίστη στη θεία Πρόνοια και
ευσπλαχνία, τότε θαυματουργεί.
Επεμβαίνει ο Θεός και έξω ακόμη από τους φυσικούς νόμους, κάνει το θαύμα του και μας σώζει. Αυτή η έκτακτη επέμβασή του είναι το θαύμα, τα θαύματα που γεμίζουν τη ζωή των πιστών και προκαλούν την έκπληξη και τον θαυμασμό. Μέσα στην Πρόνοια του Θεού κινείται η προσευχή μας και βρίσκει θέση και πραγματοποίηση και το θαύμα. Και ας σημειώσουμε και τούτο. Το έργο της ψυχικής σωτηρίας μας είναι η πλέον συγκινητική εκδήλωση της θείας για μας Πρόνοιας. Ναι, στη θεία αυτή Πρόνοια στηρίζεται και όλο το θείο έργο της σωτηρίας και λύτρωσής μας. Πολλές μαρτυρίες υπάρχουν της Αγίας Γραφής περί της προνοιακής αυτής ενέργειας του Θεού προς προστασία και λύτρωση του ανθρώπου. Μία· «ἐξ οὐρανοῦ ἐπέβλεψεν ὁ Κύριος, εἶδε πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων». Άλλη· «ἰδοὺ οἱ ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ τοὺς φοβουμένους αὐτὸν τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ, ρύσασθαι ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς αὐτῶν καὶ διαθρέψαι αὐτοὺς ἐν λιμῷ» (Ψαλμ. λβ΄ 13, 18, 19). Και τρίτη στον λγ΄ ψαλμό· «ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ δικαίους, καὶ ὦτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν. πρόσωπον δὲ Κυρίου ἐπὶ ποιοῦντας κακὰ τοῦ ἐξολοθρεῦσαι ἐκ γῆς τὸ μνημόσυνον αὐτῶν. ἐκέκραξαν οἱ δίκαιοι, καὶ ὁ Κύριος εἰσήκουσεν αὐτῶν, καὶ ἐκ πασῶν τῶν θλίψεων αὐτῶν ἐρρύσατο αὐτούς» (16, 17, 18) και «λύτρωσιν ἀπέστειλε Κύριος τῷ λαῷ αὐτοῦ». Και τόσα άλλα που λέγουν ότι ο Θεός είναι παρών πάντοτε, για να ακούει τις προσευχές των εκλεκτών και να σώζει αυτούς. Είναι παρών παρομοίως και για να βλέπει τις πονηρίες και αδικίες των κακών και να τις ματαιώνει.
Προσευχή, λοιπόν, και θαύμα, θαυματουργική ενέργεια και επέμβαση του Θεού σε ανταπόκριση των προσευχών των ανθρώπων του. Ως προς δε την ειδική ενέργεια του Θεού, η οποία καταδεικνύει την συγκινητική του Πρόνοια για την αιώνια σωτηρία του αμαρτωλού, αρκεί ο λόγος του ίδιου του Κυρίου· «οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιωάν. γ΄ 16).
Επεμβαίνει ο Θεός και έξω ακόμη από τους φυσικούς νόμους, κάνει το θαύμα του και μας σώζει. Αυτή η έκτακτη επέμβασή του είναι το θαύμα, τα θαύματα που γεμίζουν τη ζωή των πιστών και προκαλούν την έκπληξη και τον θαυμασμό. Μέσα στην Πρόνοια του Θεού κινείται η προσευχή μας και βρίσκει θέση και πραγματοποίηση και το θαύμα. Και ας σημειώσουμε και τούτο. Το έργο της ψυχικής σωτηρίας μας είναι η πλέον συγκινητική εκδήλωση της θείας για μας Πρόνοιας. Ναι, στη θεία αυτή Πρόνοια στηρίζεται και όλο το θείο έργο της σωτηρίας και λύτρωσής μας. Πολλές μαρτυρίες υπάρχουν της Αγίας Γραφής περί της προνοιακής αυτής ενέργειας του Θεού προς προστασία και λύτρωση του ανθρώπου. Μία· «ἐξ οὐρανοῦ ἐπέβλεψεν ὁ Κύριος, εἶδε πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων». Άλλη· «ἰδοὺ οἱ ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ τοὺς φοβουμένους αὐτὸν τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ, ρύσασθαι ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς αὐτῶν καὶ διαθρέψαι αὐτοὺς ἐν λιμῷ» (Ψαλμ. λβ΄ 13, 18, 19). Και τρίτη στον λγ΄ ψαλμό· «ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ δικαίους, καὶ ὦτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν. πρόσωπον δὲ Κυρίου ἐπὶ ποιοῦντας κακὰ τοῦ ἐξολοθρεῦσαι ἐκ γῆς τὸ μνημόσυνον αὐτῶν. ἐκέκραξαν οἱ δίκαιοι, καὶ ὁ Κύριος εἰσήκουσεν αὐτῶν, καὶ ἐκ πασῶν τῶν θλίψεων αὐτῶν ἐρρύσατο αὐτούς» (16, 17, 18) και «λύτρωσιν ἀπέστειλε Κύριος τῷ λαῷ αὐτοῦ». Και τόσα άλλα που λέγουν ότι ο Θεός είναι παρών πάντοτε, για να ακούει τις προσευχές των εκλεκτών και να σώζει αυτούς. Είναι παρών παρομοίως και για να βλέπει τις πονηρίες και αδικίες των κακών και να τις ματαιώνει.
Προσευχή, λοιπόν, και θαύμα, θαυματουργική ενέργεια και επέμβαση του Θεού σε ανταπόκριση των προσευχών των ανθρώπων του. Ως προς δε την ειδική ενέργεια του Θεού, η οποία καταδεικνύει την συγκινητική του Πρόνοια για την αιώνια σωτηρία του αμαρτωλού, αρκεί ο λόγος του ίδιου του Κυρίου· «οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιωάν. γ΄ 16).
Από πού το κακό;
Μία
απορία όμως ίσως προβληθεί. Αφού τον
κόσμο τον δημιούργησε ο Θεός και τον
δημιούργησε «καλόν λίαν», από πού το
κακό; Πώς υπάρχει κακό στον κόσμο και
μάλιστα τόσο πολύ και σε τόσο μεγάλο
βαθμό το κακό; Ο αγαθός Θεός δημιούργησε
μαζί με το αγαθό και το κακό; Κοντά στα
τόσα καλά να υπάρχουν και τόσα κακά;
Αυτό θα ήταν βλασφημία να το παραδεχθούμε,
διότι από το αγαθό, τον Πανάγαθο Θεό,
μόνο το αγαθό προέρχεται. Εδώ, για να
καταλάβουμε το πράγμα, πρέπει να
ξεχωρίσουμε στις δύο μορφές του το κακό.
Πρώτον είναι το φυσικό
κακό.
Έπειτα είναι και το ηθικό
κακό.
Φυσικό κακό είναι όλα τα θλιβερά και
οδυνηρά που συμβαίνουν στη φύση και τη
ζωή του ανθρώπου. Τέτοια είναι οι σεισμοί,
οι θύελλες και πλημμύρες και καταστροφές,
που αφανίζουν τα αγαθά από τη γη και
κτυπούν τον άνθρωπο. Είναι οι ασθένειες,
η φτώχεια, η πείνα, η ανεργία και τόσα
άλλα, από τα οποία πάσχουμε όλοι και
υποφέρουμε. Τα θέλει αυτά ο Θεός; Και αν
δεν τα θέλει, γιατί αφήνει να γίνονται
και να πληγώνονται, να υποφέρουν από
αυτά τα λογικά πλάσματά του;
Απαντούμε σε αυτό. Όχι, ο Θεός δεν το θέλει το φυσικό κακό. Ούτε αρρώστιες ούτε φτώχειες ούτε καταστροφές θέλει. Αλλ’ επειδή αυτά τα βάσανα και δεινά συγκρατούν πολλές φορές τον άνθρωπο από τον κατήφορο του κακού, άλλοτε δε και δικαίους, αγίους ανθρώπους τους δίνουν αφορμή να εκδηλώνουν την αρετή τους και να παίρνουν καλό παράδειγμα οι κακοί, γι’ αυτούς τους λόγους ο Θεός επιτρέπει, μπορούμε δε να πούμε και πως θέλει να έρχεται το φυσικό κακό, για να εκπληρώνονται οι δύο αυτοί σωτήριοι σκοποί. Έτσι με ένα πόλεμο που γίνεται, παύουν τις ακολασίες και ασωτείες τους οι άνθρωποι, αφήνουν τις απιστίες τους και με πίστη ρίχνονται στη μετάνοια και προσευχή. Επίσης ως προς την καλλιέργεια και εκδήλωση της αρετής. Αφήνει να συμβούν οι πιο μεγάλες καταστροφές στο δίκαιο και άμεμπτο Ιώβ, του δίνει μία ασθένεια στο τέλος φοβερή και εκδηλώνεται όλη η πίστη και η υπομονή του δικαίου αυτού ανθρώπου που έμεινε παράδειγμα στον αιώνα. Παρομοίως τον απόστολο Παύλο, τον αγιότατο κήρυκα του Ευαγγελίου, τον δοκιμάζει ο Θεός με ασθένεια φοβερή, με σκόλοπα, όπως ο ίδιος λέει, και εκδηλώνεται έτσι όλη πίστη, όλη η αρετή, όλη η αγάπη και αφοσίωση του Αποστόλου στο Θεό. Έτσι έχουμε το δικαίωμα να πούμε πως το φυσικό αυτό κακό γεννά πίστη και μετάνοια, φέρνει αρετή και αγιότητα. Το θέλει τότε ο Θεός, αφού τόσα καλά αποδίδει. Το θέλει βέβαια και αφήνει, ευδοκεί ακόμη να γίνεται για το μεγάλο ψυχικό καλό των ανθρώπων .
Απαντούμε σε αυτό. Όχι, ο Θεός δεν το θέλει το φυσικό κακό. Ούτε αρρώστιες ούτε φτώχειες ούτε καταστροφές θέλει. Αλλ’ επειδή αυτά τα βάσανα και δεινά συγκρατούν πολλές φορές τον άνθρωπο από τον κατήφορο του κακού, άλλοτε δε και δικαίους, αγίους ανθρώπους τους δίνουν αφορμή να εκδηλώνουν την αρετή τους και να παίρνουν καλό παράδειγμα οι κακοί, γι’ αυτούς τους λόγους ο Θεός επιτρέπει, μπορούμε δε να πούμε και πως θέλει να έρχεται το φυσικό κακό, για να εκπληρώνονται οι δύο αυτοί σωτήριοι σκοποί. Έτσι με ένα πόλεμο που γίνεται, παύουν τις ακολασίες και ασωτείες τους οι άνθρωποι, αφήνουν τις απιστίες τους και με πίστη ρίχνονται στη μετάνοια και προσευχή. Επίσης ως προς την καλλιέργεια και εκδήλωση της αρετής. Αφήνει να συμβούν οι πιο μεγάλες καταστροφές στο δίκαιο και άμεμπτο Ιώβ, του δίνει μία ασθένεια στο τέλος φοβερή και εκδηλώνεται όλη η πίστη και η υπομονή του δικαίου αυτού ανθρώπου που έμεινε παράδειγμα στον αιώνα. Παρομοίως τον απόστολο Παύλο, τον αγιότατο κήρυκα του Ευαγγελίου, τον δοκιμάζει ο Θεός με ασθένεια φοβερή, με σκόλοπα, όπως ο ίδιος λέει, και εκδηλώνεται έτσι όλη πίστη, όλη η αρετή, όλη η αγάπη και αφοσίωση του Αποστόλου στο Θεό. Έτσι έχουμε το δικαίωμα να πούμε πως το φυσικό αυτό κακό γεννά πίστη και μετάνοια, φέρνει αρετή και αγιότητα. Το θέλει τότε ο Θεός, αφού τόσα καλά αποδίδει. Το θέλει βέβαια και αφήνει, ευδοκεί ακόμη να γίνεται για το μεγάλο ψυχικό καλό των ανθρώπων .
Δεν είναι, λοιπόν, δημιούργημα
του Θεού το κακό, αλλά έργο του πονηρού
διαβόλου και του πονηρού ανθρώπου.
Εφόσον δηλαδή ο άνθρωπος με την ελευθερία
που έχει να κάνει εκλογή μεταξύ του
καλού και του κακού, και με την ελευθερία
του αυτή ακούει τις εισηγήσεις και
εμπνεύσεις του πονηρού και προτιμά αντί
του αγαθού το κακό, γίνεται και αυτός
πονηρός και κακός. Πονηρός στα αισθήματα
και τη σκέψη, πονηρός και στις ενέργειες
και τα έργα του. Έτσι γίνεται και αυτός,
ο πονηρός άνθρωπος, αίτιος του κακού
και δεν είναι σφάλμα να πούμε πως το
κακό, κατά δεύτερο λόγο, μετά από τον
εφευρέτη του διάβολο, προέρχεται και
από τον πονηρό άνθρωπο που το δέχεται
και το εγκολπώνεται. Το κακό, λοιπόν,
από τον πονηρό, τον κακό διάβολο, και
από τον πονηρό άνθρωπο. Από το Θεό που
είναι άγιος, ποτέ, ποτέ. Λέει και η Αγία
Γραφή· «ὁ γὰρ Θεὸς ἀπείραστός ἐστι
κακῶν, πειράζει δὲ αὐτὸς οὐδένα.
ἕκαστος δὲ (άνθρωπος) πειράζεται
(σπρώχνεται ή παρασύρεται στο κακό) ὑπὸ
τῆς ἰδίας ἐπιθυμίας ἐξελκόμενος καὶ
δελεαζόμενος» (Ιακ. α΄ 13, 14).
Επειδή έχει την πονηρή επιθυμία μέσα του ο καθένας, γι’ αυτό το λόγο κάνει το κακό. Αίτιος, λοιπόν του κακού τούτου, της αμαρτίας, όχι ο Θεός, που είναι άγιος, αλλ’ ο πονηρός άνθρωπος. Ο Θεός την αμαρτία την μισεί, την αποστρέφεται, ζητεί να την εξαλείψει και από τις καρδιές των ανθρώπων και από το πρόσωπο της γης. Και μπορεί βέβαια ο Θεός, αφού μισεί το κακό, να το εξαλείψει μονομιάς και εντελώς. Δεν το κάνει όμως. Γιατί; Διότι έτσι θα εκμηδενίσει την ανθρώπινη θέληση. Με τη βία και τον εξαναγκασμό αρετή δεν μπορεί να νοηθεί και να σταθεί. «Τό κατά βίαν γινόμενον, οὐ λογικόν, οὐδέ ἀρετή», λέει ο άγιος Δαμασκηνός. Η αρετή είναι αρετή, όταν είναι καρπός και κατόρθωμα της ελεύθερης θέλησης και εργασίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι αυτεξούσιος, ώστε με καλή χρήση του αυτεξουσίου του να παράγει πραγματική αρετή. Και τότε ο άνθρωπος είναι και θαυμαστός και σε Αγγέλους και σε ανθρώπους και κάθε αμοιβής και χάριτος άξιος, άξιος της βασιλείας των ουρανών.
Επειδή έχει την πονηρή επιθυμία μέσα του ο καθένας, γι’ αυτό το λόγο κάνει το κακό. Αίτιος, λοιπόν του κακού τούτου, της αμαρτίας, όχι ο Θεός, που είναι άγιος, αλλ’ ο πονηρός άνθρωπος. Ο Θεός την αμαρτία την μισεί, την αποστρέφεται, ζητεί να την εξαλείψει και από τις καρδιές των ανθρώπων και από το πρόσωπο της γης. Και μπορεί βέβαια ο Θεός, αφού μισεί το κακό, να το εξαλείψει μονομιάς και εντελώς. Δεν το κάνει όμως. Γιατί; Διότι έτσι θα εκμηδενίσει την ανθρώπινη θέληση. Με τη βία και τον εξαναγκασμό αρετή δεν μπορεί να νοηθεί και να σταθεί. «Τό κατά βίαν γινόμενον, οὐ λογικόν, οὐδέ ἀρετή», λέει ο άγιος Δαμασκηνός. Η αρετή είναι αρετή, όταν είναι καρπός και κατόρθωμα της ελεύθερης θέλησης και εργασίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι αυτεξούσιος, ώστε με καλή χρήση του αυτεξουσίου του να παράγει πραγματική αρετή. Και τότε ο άνθρωπος είναι και θαυμαστός και σε Αγγέλους και σε ανθρώπους και κάθε αμοιβής και χάριτος άξιος, άξιος της βασιλείας των ουρανών.
Η Πρόνοια της παιδείας του Θεού
Οταν ο άνθρωπος θέλει να τηρήσει το θέλημα του Θεού, έχει καλή θέληση και διάθεση, έχει φιλότιμο, θέλει να είναι ενάρετος, όμως επειδή είναι αμελής και επιπόλαιος, δεν καλλιεργεί τον εαυτό του στις αρετές και στο θέλημα του Θεού, τότε η Πρόνοια του Θεού, λειτουργεί παιδαγωγικά, για να τον βοηθήσει να ωριμάσει και να δυναμώσει η θέλησή του. Πάντα όμως με διάκριση, χωρίς ποτέ να παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου. Προσπαθεί μόνο να δώσει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να ενεργοποιήσει τα χαρίσματά του και να καρποφορήσει τελικά τις αρετές. Στη παρέμβαση αυτή ο Θεός "κρύβεται", δεν ενεργεί φανερά, αλλά "πλησιάζει" μυστικά, γιατί αν ενεργήσει φανερά, πρώτον, θα παραβιάσει την ελευθερία του ανθρώπου, την οποία ο Θεός, ως χορηγός της ελευθερίας σέβεται σε απόλυτο βαθμό και προτιμάει να αφήσει τον άνθρωπο, όταν δεν θέλει τη σωτηρία του, να κολασθεί, παρά να του στερήσει την ελευθερία του. Έτσι δεν επιβάλλει ποτέ το θέλημά Του, την παρουσία Του. Και δεύτερον, αν ο Θεός φανερωθεί χωρίς ο άνθρωπος να έχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις, χωρίς δηλαδή να έχει ψυχική και πνευματική ωριμότητα, θα πάθει ηθική και πνευματική ζημιά. Το καλό αποτέλεσμα έρχεται συνήθως μέσα απο τα αντίθετα, δηλαδή μέσα από δοκιμασίες, θλίψη, πόνο, στενοχώριες, οι οποίες όμως είναι μόνο παιδαγωγικές.
Η Πρόνοια της εγκατάλειψης
Όταν ο άνθρωπος δεν θέλει να εφαρμόσει το θέλημα τού Θεού, δεν θέλει να καλλιεργήσει τον εαυτό του στις αρετές, δεν θέλει να έχει καμμία γνώση και επίγνωση του Θεού, δεν θέλει να μετανοήσει, δεν θέλει τη σωτηρία του, τότε η Πρόνοια του Θεού τον "εγκαταλείπει". Τον αφήνει δηλαδή να κάνει χρήση της ελευθερίας του, της δικής του επιλογής σεβόμενος την ελεύθερη βούλησή του, περιμένοντας τη μετάνοιά του. Και όταν μετανοήσει, τον δέχεται κι αυτόν, τον κάνει πάλι δικό του αγαπημένο παιδί και του δίνει όλα τα ευεργετήματα που έχει για τα αληθινά και γνήσια παιδιά του. Όπως ακριβώς μας περιγράφει ο Κύριος στο Ευαγγέλιο, στην περίπτωση του ασώτου υιού.
Όπως τονίζει πολύ σοφά ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης (Λόγος Ε εις τους Μακαβ.) Η δίκαιη κρίση του Θεού εξομοιώνεται με τη δική μας διάθεση, όποια είναι η διάθεσή μας, τέτοια είναι και η κρίση του Θεού. Η πρόγνωση του Θεού λένε οι άγιοι θεολόγοι πατέρες είναι θεωρητική και όχι πρακτική που σημαίνει: Όχι γιατί σε προβλέπει ο Θεός σωσμένο, σώζεσαι ή γιατί σε προβλέπει ο Θεός κολασμένο κολάζεσαι, αλλά γιατί από τα καλά σου έργα, συνεργούσα η χάρη του Θεού, σώζεσαι και ο Θεός σε προβλέπει σωσμένο, ή για τα κακά σου έργα, αποφεύγοντας τη χάρη του Θεού, κολάζεσαι, ο Θεός σε βλέπει κολασμένο...
Όπως αλλάζεις ζωή, έτσι και ο Θεός αλλάζει απόφαση. Η κρίση του Θεού εξομοιώνεται με τη δική μας προαίρεση. Ο Θεός θέλει να μας σώσει γιατί είναι φιλάνθρωπος, εμείς όμως μπορούμε να σωθούμε γιατί είμαστε ελεύθεροι. Η Χάρη του Θεού και η δική μας προαίρεση κάνουν τη σωτηρία... Αποφάσισε ο Θεός να σώσει τους δικαίους και να κολάσει τους αμαρτωλούς; Είσαι δίκαιος; Πρόσεξε μη πέσεις, γιατί η απόφαση σωτηρίας σου γίνεται απόφαση της κολάσεώς σου. Είσαι αμαρτωλός, πρόσεξε να μετανοήσεις, γιατί η απόφαση της κολάσεώς σου γίνεται απόφαση της σωτηρίας σου. Θέλεις να ξέρεις πως έχουν τα πράγματα για τη σωτηρία σου; Θέλει ο Θεός γιατί είναι φιλάνθρωπος, αν θέλεις και εσύ, γιατί είσαι ελεύθερος, είσαι σεσωσμένος.
Όπως αλλάζεις ζωή, έτσι και ο Θεός αλλάζει απόφαση. Η κρίση του Θεού εξομοιώνεται με τη δική μας προαίρεση. Ο Θεός θέλει να μας σώσει γιατί είναι φιλάνθρωπος, εμείς όμως μπορούμε να σωθούμε γιατί είμαστε ελεύθεροι. Η Χάρη του Θεού και η δική μας προαίρεση κάνουν τη σωτηρία... Αποφάσισε ο Θεός να σώσει τους δικαίους και να κολάσει τους αμαρτωλούς; Είσαι δίκαιος; Πρόσεξε μη πέσεις, γιατί η απόφαση σωτηρίας σου γίνεται απόφαση της κολάσεώς σου. Είσαι αμαρτωλός, πρόσεξε να μετανοήσεις, γιατί η απόφαση της κολάσεώς σου γίνεται απόφαση της σωτηρίας σου. Θέλεις να ξέρεις πως έχουν τα πράγματα για τη σωτηρία σου; Θέλει ο Θεός γιατί είναι φιλάνθρωπος, αν θέλεις και εσύ, γιατί είσαι ελεύθερος, είσαι σεσωσμένος.
πηγαί: