Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος
1. Και σήμερα θέλω να σας οδηγήσω προς τις πηγές του μέλιτος, του μέλιτος που ποτέ δε φέρνει κορεσμό. Γιατί
τέτοια είναι η φύση των λόγων του Παύλου και όλοι όσοι γεμίζουν τις καρδιές τους από τις πηγές αυτές μιλούν με τη δύναμη του αγίου Πνεύματος. Ή καλύτερα η ευχαρίστηση των θείων λόγων επισκιάζει όλη τη γλυκύτητα που έχει το μέλι. Και δηλώνοντας αυτό ο προφήτης έλεγε· «πόσο γλυκά είναι τα λόγια σου στο λάρυγγά μου».
Και όχι μόνο από το μέλι είναι γλυκύτερη η ευχαρίστηση των θείων λόγων, αλλά πιο ακριβή και από το χρυσάφι και από κάθε πολύτιμο λίθο και πιο καθαρή από όλο το ασήμι. «Γιατί τα λόγια του Κυρίου», λέγει, «είναι λόγια αγνά, ασήμι πυρωμένο, δοκιμασμένο στη γη, επτά φορές καθαρό». Γι' αυτό και κάποιος σοφός έλεγε· «το να τρώει κανείς πολύ μέλι δεν είναι καλό, αντίθετα όμως πρέπει να τιμάει λόγια ένδοξων ανθρώπων».
Γιατί από το μέλι προέρχεται πολλές φορές και αρρώστια που δεν υπήρχε, ενώ με τα θεία λόγια μπορούμε να διώξουμε και την αρρώστια που υπάρχει. Και το μέλι βέβαια χάνεται όταν χωνευθεί, ενώ τα θεία λόγια όταν χωνευθούν τότε γίνονται και πιο γλυκά και πιο χρήσιμα και σ' αυτούς που τα έχουν και σε πολλούς άλλους. Και όταν κανείς απολαμβάνει ένα πλούσιο αισθητό τραπέζι και στη συνέχεια ρεύεται εξ αιτίας αυτού, γίνεται δυσάρεστος σ' εκείνον που βρίσκεται κοντά του, ενώ όταν ρευθεί ύστερα από πνευματική διδασκαλία μεταδίδει στον πλησίον του πολλή ευωδία.
Ο Δαβίδ λοιπόν που απολάμβανε συνεχώς τέτοιο τραπέζι έλεγε· «άφησε η καρδιά μου να βγει λόγος αγαθός». Γιατί είναι δυνατό να ξεστομίσει κανείς και λόγο κακό. Και όπως στο αισθητό τραπέζι σύμφωνα με τη φύση των φαγητών βγαίνει και η ποιότητα του ρεψίματος, έτσι ακριβώς και ως προς τη δύναμη των λόγων, με όποιους λόγους τρέφονται, τέτοιους και εκστομίζουν πολλοί από τους ανθρώπους.
Για παράδειγμα, αν ανεβείς στο θέατρο και ακούσεις ανήθικα τραγούδια, τέτοια λόγια οπωσδήποτε θα εκστομίσεις και στον πλησίον σου· αν όμως έρθεις στην εκκλησία και πάρεις μέρος σε πνευματική ακρόαση, τέτοια θα είναι και τα λόγια που θα εκστομίσεις. Γι' αυτό και ο προφήτης έλεγε, «άφησε η καρδιά μου να βγει λόγος αγαθός», φανερώνοντας το φαγητό του τραπεζιού στο οποίο πάντοτε έπαιρνε μέρος.
Ακολουθώντας αυτόν και ο Παύλος συμβούλευε λέγοντας· «κανένας βλαβερός λόγος ας μη βγαίνει από το στόμα σας παρά μόνο ωφέλιμος»· Και ποιος είναι, λέγει, ο βλαβερός λόγος; Αν μάθεις τον ωφέλιμο τότε θα γνωρίσεις και το βλαβερό»· γιατί τον ανέφερε αυτόν προς διάκριση του από εκείνον. Ποιος λοιπόν είναι ο ωφέλιμος, δε χρειάζεται καθόλου να το μάθεις από μένα, επειδή ο ίδιος μας εξήγησε τη φύση του.
Γιατί αφού είπε, «παρά μόνο ωφέλιμος», πρόσθεσε, «για οικοδομή της Εκκλησίας», δείχνοντας ότι αυτός είναι ωφέλιμος, αυτός που οικοδομεί τον πλησίον. Όπως ακριβώς λοιπόν αυτός που οικοδομεί είναι ωφέλιμος, έτσι εκείνος που καταστρέφει είναι βλαβερός και κακός. Και συ λοιπόν, αγαπητέ, αν έχεις να πεις κάτι τέτοιο που μπορεί να κάνει καλύτερο τον ακροατή σου, μην εμποδίσεις ένα τέτοιο λόγο που οδηγεί στη σωτηρία· αν όμως δεν έχεις τίποτε τέτοιο παρά μόνο κακά και ανήθικα λόγια, σιώπησε, μην κατηγορήσεις τον πλησίον σου.
Γιατί αυτός ο λόγος είναι βλαβερός, αφού όχι μόνο δεν οικοδομεί τον ακροατή αλλά και τον καταστρέφει. Αν πάλι φροντίζει για την αρετή, πολλές φορές οδηγεί σε αλαζονεία, ενώ αν είναι αδιάφορος, γίνεται πιο νωθρός. Αν πρόκειται να πεις ένα λόγο αισχρό και πολύ γελοίο, σιώπησε. Γιατί και αυτός ο λόγος είναι βλαβερός, αφού κάνει και τον ομιλητή και τον ακροατή πιο ανήθικους και ανάβει στον καθένα τις πονηρές επιθυμίες.
Όπως λοιπόν στη φωτιά τα ξύλα γίνονται τροφή και ύλη, έτσι στις πονηρές σκέψεις γίνονται τα λόγια. Γι' αυτό δεν πρέπει να λέμε οπωσδήποτε όλα όσα συμβαίνει να έχουμε στο νου μας, αλλά να φροντίζουμε να διώχνουμε και από το νου μας τις πονηρές επιθυμίες και κάθε αισχρή σκέψη. Και αν κάποτε χωρίς να το αντιληφθούμε δεχθούμε μέσα μας κάποιες ανήθικες σκέψεις, ας μην τις ανακοινώνουμε με τη γλώσσα, αλλά ας τις πνίγουμε με τη σιωπή μας.
Γιατί και τα θηρία και τα ερπετά που πέφτουν μέσα σε λάκκο, αν βρουν κάποια διέξοδο γίνονται πιο άγρια όταν ανεβούν επάνω· αν όμως μένουν κάτω διαρκώς αποκλεισμένα, οπωσδήποτε χάνονται εύκολα και εξαφανίζονται. Έτσι λοιπόν και οι πονηρές σκέψεις, αν βρουν κάποια διέξοδο από το στόμα μας και με τα λόγια μας, ανάβουν τη φλόγα της επιθυμίας μέσα μας, αν όμως τις αποκλείσεις με τη σιωπή, γίνονται ασθενέστερες και σαν με τη σιωπή να λειώνουν από πείνα γρήγορα πεθαίνουν μέσα στο νου. Ώστε και αν ακόμη έχεις κάποια αισχρή επιθυμία, αλλά δεν πεις αισχρό λόγο, έσβησες και την επιθυμία. Δεν έχεις νου καθαρό; Τουλάχιστο έχε στόμα καθαρό και μην αδειάσεις έξω το βόρβορο, για να μη βλάψεις και άλλον και τον εαυτό σου. Γιατί όχι μόνο σ' αυτούς που λέγουν, αλλά και σ' εκείνους που ακούν άλλους να λένε αισχρά λόγια προξενείται μεγάλη κηλίδα.
Γι' αυτό σας προτρέπω και σας συμβουλεύω να απέχετε όχι μόνο από το να λέτε τέτοια λόγια, αλλά και από το να ακούτε άλλους να τα λέγουν, και να προσηλώνεστε πάντοτε στο νόμο του Θεού. Γιατί ένα τέτοιο άνθρωπο τον μακαρίζει και ο προφήτης λέγοντας· «μακάριος είναι ο άνθρωπος που δε βάδισε σύμφωνα με τις σκέψεις των ασεβών και δε στάθηκε στο δρόμο των αμαρτωλών και δεν κάθισε σε καθέδρα μολυσμένων, αλλά θα μελετάει το νόμο του Κυρίου ημέρα και νύχτα».
2. Στις κοσμικές λοιπόν συγκεντρώσεις, και αν ακόμη λεχθεί καμιά φορά καλό, όμως ανάμεσα στα πολλά αισχρά με δυσκολία οι πολλοί λέγουν ένα καλό πράγμα, ενώ στις θείες Γραφές γίνεται εντελώς το αντίθετο· δε θ' ακούσεις ποτέ κανένα κακό λόγο, αλλά όλοι είναι γεμάτοι από σωτηρία και πολλή φιλοσοφία, όπως ακριβώς και το ανάγνωσμα που ακούσαμε σήμερα.
Και ποια είναι αυτά; «Σχετικά μ' εκείνα που μου γράψατε», λέγει, «καλό είναι για τον άνδρα να μη συνάπτει σχέσεις με γυναίκα· αλλά για ν' αποφεύγεται η πορνεία κάθε άνδρας ας έχει τη δική του γυναίκα, και κάθε γυναίκα ας έχει το δικό της ανδρα». Για το γάμο νομοθετεί ο Παύλος, και δεν ντρέπεται ούτε κοκκινίζει.
Και πολύ φυσικά. Γιατί, αν ο Κύριος του τιμούσε το γάμο και δεν ντρεπόταν, αλλά και με την παρουσία του και με το δώρο του κόσμισε το πράγμα (γιατί πραγματικά πρόσφερε και δώρα στο γάμο τα μεγαλύτερα απ' όλα, μεταβάλλοντας το νερό σε κρασί), πώς θα κοκκίνιζε ο δούλος του νομοθετώντας για το γάμο; Γιατί ο γάμος δεν είναι κακό πράγμα, αλλά κακό είναι η μοιχεία, κακό είναι η πορνεία, ενώ ο γάμος είναι φάρμακο που απομακρύνει από την πορνεία. Ας μην τον ατιμάζουμε λοιπόν με τις διαβολικές πομπές, αλλά αυτό που έκαναν τότε στην Κανά της Γαλιλαίας ας κάμνουν και αυτοί που τώρα παντρεύονται, δηλαδή ας έχουν το Χριστό μέσα τους.
Και πώς, λέγει, μπορεί να γίνει αυτό; Με τους ιερείς· «γιατί αυτός που δέχεται εσάς», λέγει, «δέχεται εμένα». Αν λοιπόν απομακρύνεις το διάβολο, αν απομακρύνεις τα πορνικά τραγούδια, τα θηλυπρεπή άσματα, τους άτακτους χορούς, τα αισχρά λόγια, τη διαβολική πομπή, το θόρυβο, τα ακράτητα γέλια και την υπόλοιπη ασχημοσύνη και εισαγάγεις τους άγιους δούλους του Χριστού, θα παραβρεθεί οπωσδήποτε μ' αυτούς και ο Χριστός μαζί με τη μητέρα του και τους αδελφούς του.
«Γιατί όποιος εφαρμόζει το θέλημα του Πατέρα μου», λέγει, «αυτός είναι αδελφός και αδελφή και μητέρα μου». Και γνωρίζω πως σε μερικούς φαίνομαι ενοχλητικός και φορτικός όταν συμβουλεύω αυτά και ξερριζώνω παλιά συνήθεια. Αλλ' όμως δε μ' ενδιαφέρει καθόλου αυτό, γιατί δεν έχω ανάγκη από την ευγνωμοσύνη σας, αλλά μ' ενδιαφέρει η ωφέλειά σας· δεν έχω ανάγκη από τα χειροκροτήματα και τους επαίνους σας αλλά μ' ενδιαφέρει το κέρδος και η ενάρετη ζωή σας.
Ας μη μου πει κανείς, ότι είναι έθιμο. Όπου διαπράττεται αμαρτία μη θυμηθείς το έθιμο, αλλά αν είναι πονηρά όσα γίνονται, έστω και αν είναι παλιό έθιμο, να τα καταργήσεις· αν όμως δεν είναι πονηρά, έστω και αν δεν είναι συνήθεια, εισάγαγέ τα και φύτεψέ τα. Ότι όμως δεν ήταν παλιό έθιμο το να κάνουν τέτοιες ασχήμιες, αλλ' είναι κάποια καινοτομία αυτά που γίνονται, θυμήσου πώς παντρεύτηκε ο Ισαάκ τη Ρεβέκκα, πώς ο Ιακώβ τη Ραχήλ.
Γιατί πραγματικά η Γραφή μνημονεύει τους γάμους αυτούς, και λέγει πως οι νύφες αυτές οδηγήθηκαν στα σπίτια των γαμβρών, χωρίς ν' αναφέρει τίποτε τέτοιο. Έκαναν βέβαια συμπόσιο και δείπνο πιο χαρούμενο από το συνηθισμένο και κάλεσαν τους δικούς τους στους γάμους, αλλά αυλοί και φλογέρες και κύμβαλα, τα σκιρτήματα που γεννιούνται από το κρασί και όλη η υπόλοιπη σημερινή ασχημοσύνη απουσίαζε από το γάμο. Οι σημερινοί όμως και ύμνους στην Αφροδίτη ψάλλουν χορεύοντας, και μοιχείες πολλές και διαφθορές γάμων και παράνομους έρωτες και συνουσίες αθέμιτες και πολλά άλλα τραγούδια γεμάτα από ασέβεια και ασχημοσύνη τραγουδούν κατά την ημέρα εκείνη, και μετά από τη μέθη και την τόση μεγάλη ασχημοσύνη με λόγια αισχρά διαπομπεύουν δημόσια τη νύφη.
Πώς λοιπόν, πες μου, απαιτείς απ' αυτή σωφροσύνη, όταν από την πρώτη ημέρα τη διδάσκεις τόσο μεγάλη αναίδεια και κάνεις να γίνονται και να λέγονται μπροστά της αυτά, που ούτε οι καλοί δούλοι δεν επιτρέπεται ν' ακούσουν; Τόσα χρόνια κόπιασε ο πατέρας μαζί με τη μητέρα φυλάγοντας τη νεανίδα, ώστε να μη πει ούτε ν' ακούσει άλλον να λέγει κάτι απ' αυτά τα λόγια, φροντίζοντας για κοιτώνες, για ξεχωριστά δωμάτια, για φύλακες, για πόρτες, για μοχλούς, για τις βραδινές εξόδους, και να μη παρουσιάζεται σε κανέναν ούτε και στους συγγενείς καθώς και για πολλά άλλα πολύ περισσότερα απ' αυτά, και συ όλα αυτά ήρθες και τα σκόρπισες σε μία ημέρα, κάνοντας αυτήν να γίνει αδιάντροπη με την ατιμωτική εκείνη πομπή και εισάγοντας στην ψυχή της νύφης διεφθαρμένα λόγια; Δεν αρχίζουν από εδώ όλα τα μετέπειτα κακά; δεν ξεκινούν από εδώ οι μοιχείες και οι ζηλοτυπίες; δεν προέρχονται από εδώ ατεκνίες και χηρείες και πρόωρες ορφάνιες;
Γιατί όταν με τα τραγούδια καλείς τους δαίμονες, όταν με τα αισχρά λόγια ικανοποιείς την επιθυμία τους, όταν στο σπίτι σου εισάγεις γελωτοποιούς και θηλυπρεπείς και όλους τους θεατρίνους, όταν γεμίσεις με πόρνες το σπίτι και κάνεις όλους τους δαίμονες να διασκεδάζουν εκεί, πες μου, ποιο καλό περιμένεις στη συνέχεια; Και για ποιο λόγο εισάγεις και ιερείς, αφού πρόκειται την επόμενη ημέρα να κάνεις τέτοια πράγματα; Θέλεις να δείξεις γενναιοδωρία που να έχει κέρδος; Κάλεσε ομάδες φτωχών. Αλλά ντρέπεσαι οπωσδήποτε και κοκκινίζεις;
Και τι είναι χειρότερο απ' αυτή την ανοησία, όταν σύροντας το διάβολο στο σπίτι νομίζεις πώς δεν κάνεις τίποτε το αισχρό, ενώ όταν πρόκειται να εισαγάγεις το Χριστό κοκκινίζεις από ντροπή; Γιατί, όπως όταν μπαίνουν οι φτωχοί έρχεται ο Χριστός, έτσι όταν χορεύουν εκεί θηλυπρεπείς και γελωτοποιοί διασκεδάζει ανάμεσά τους ο διάβολος. Και από τις δαπάνες βέβαια εκείνες δεν προέρχεται κανένα κέρδος, αλλά και μεγάλη ζημία μπορεί να προκύψει, ενώ από τα έξοδα αυτά γρήγορα θα λάβεις κάποιο μεγάλο μισθό. Αλλά κανείς δεν το έκαμε αυτό στην πόλη; Φρόντισε συ ν' αρχίσεις πρώτος και να γίνεις αρχηγός της καλής αυτής συνήθειας, για να μιλούν για σένα και οι μεταγενέστεροι.
Και αν κανείς ζηλέψει ή μιμηθεί αυτό το έθιμο, σ' εκείνους που θα τους ερωτούν θα μπορούν τα εγγόνια και τα δισέγγονα να λέγουν ότι ο τάδε εισήγαγε πρώτος αυτόν τον καλό νόμο. Γιατί, αν στην περίπτωση των κοσμικών αγώνων, κατά τα συμπόσια επαινούνται από πολλούς εκείνοι που ξοδεύουν πάρα πολλά για τις ανώφελες αυτές υπηρεσίες, πολύ περισσότερο στην περίπτωση πνευματικού έργου όλοι θα το επαινέσουν και θα ευγνωμονούν εκείνον που πρώτος εισήγαγε τη θαυμαστή αυτή αρχή, και θα είναι το ίδιο και γενναιοδωρία και κέρδος.
Γιατί πραγματικά και όταν θα κατορθώνεται αυτό από άλλους, σε σένα που πρώτος το φύτεψες θα φέρει την αμοιβή των καρπών εκείνων αυτό θα σε κάνει και πατέρα γρήγορα, αυτό θα προστατεύει και τα παιδιά, και θα κάνει το γαμπρό να γεράσει μαζί με τη νύφη. Γιατί, όπως τους αμαρτωλούς τους απειλεί συνεχώς ο Θεός λέγοντας, «θα γίνουν τα παιδιά σας ορφανά και οι γυναίκες σας χήρες», έτσι και σ' αυτούς που τον υπακούν σε όλα υπόσχεται να δώσει και καλά γηρατειά και μαζί μ' αυτά όλα τα αγαθά.
3. Αλλά και τον Παύλο μπορούμε ν' ακούσουμε να το λέγει αυτό, ότι δηλαδή τα πολλά αμαρτήματα προξένησαν πολλές φορές πρόωρους θανάτους. «Γι' αυτό», λέγει, «έχετε ανάμεσά σας πολλούς ασθενείς και αρρώστους, καθώς και αρκετούς θανάτους». Και ότι οι φτωχοί, όταν τρέφονται, δεν αφήνουν τιποτε τέτοιο να συμβεί, αλλά, και αν ακόμη συμβεί κάτι το απροσδόκητο, το διορθώνουν πολύ γρήγορα, μάθε το από τη νέα που ζούσε στην Ιόππη.
Γιατί, όταν αυτή κάποτε ήταν νεκρή, αφού συγκεντρώθηκαν γύρω της οι φτωχοί που έτρεφε με τα δάκρυά τους την ανάστησαν και την επανέφεραν στη ζωή. Τόσο πιο χρήσιμη είναι η προσευχή των χηρών και των φτωχών από κάθε διασκέδαση και χορό. Εδώ η ευχαρίστηση είναι για μια ημέρα, εκεί παντοτινό το κέρδος. Σκέψου πόσο μεγάλο πράγμα είναι να μπαίνει η νύφη στο σπίτι του γαμπρού, έχοντας πάρει προηγουμένως τόσες ευλογίες στο κεφάλι της.
Από πόσα στεφάνια δεν είναι αυτά πιο σπουδαία; από πόσο πλούτο πιο χρήσιμα; Αντίθετα αυτά που γίνονται τώρα είναι δείγματα της χειρότερης ανοησίας και παραφροσύνης. Αν λοιπόν δεν επιφυλασσόταν ούτε ποινή ούτε κάποια τιμωρία γι' αυτούς που κάνουν τέτοιες ασχήμιες, σκέψου πόση τιμωρία είναι να ανέχονται να περιλούζονται με τόσες ύβρεις, δημόσια και ενώ ακούν όλοι, από ανθρώπους μεθυσμένους και με διεφθαρμένο το νου. Γιατί οι φτωχοί, όταν παίρνουν ευλογούν και εύχονται να γίνουν άπειρα τα αγαθά, ενώ εκείνοι ύστερα από τη μέθη, ύστερα από τη πολυφαγία, χύνουν επάνω στο κεφάλι αυτών που παντρεύονται όλο το βόρβορο των βωμολοχιών, δείχνοντας μεταξύ τους κάποια διαβολική άμιλλα· και σαν να είναι εχθροί οι συγκεντρωθέντες, έτσι οι οικείοι τους, λέγοντας τις συνηθισμένες και ακατανόμαστες ύβρεις για τους νεόνυμφους, συναγωνίζονται μεταξύ τους να μιμηθούν τους αντιπάλους. Και ο συναγωνισμός αυτός μεταξύ τους κάνει να καταντροπιάζεται υπερβολικά ο γαμβρός με τη νύφη. Άρα λοιπόν, πες μου, θα ζητήσουμε άλλη απόδειξη γι' αυτά που γίνονται και λέγονται απ' αυτούς και όχι τους δαίμονες που κινούν τις ψυχές τους;
Ποιος δηλαδή θ' αμφισβητήσει ότι όλα αυτά λέγονται και γίνονται επειδή οι δαίμονες κινούν τις ψυχές τους; Κανείς; γιατί τέτοιες είναι οι ανταποδόσεις του διαβόλου, ύβρεις και μέθες και παραφροσύνη ψυχής. Αν όμως κανείς θεωρεί κακό σημάδι το να μπαίνουν στο σπίτι του αντί αυτών οι φτωχοί και τα νομίζει αυτά σύμβολα συμφοράς, αλλά μάθει κι αυτό, ότι δηλαδή όχι το να τρέφονται φτωχοί και χήρες, αλλά το να τρέφονται θηλυπρεπείς και πόρνες είναι σημάδι κάθε ασχήμιας και άπειρων κακών.
Γιατί πολλές φορές από την ημέρα του γάμου η πόρνη πήρε αιχμάλωτο το γαμπρό μέσα από τους φίλους του και έφυγε, έσβησε τον έρωτά του προς τη νύφη και υπονόμευσε το ενδιαφέρον του γι' αυτήν, διέλυσε την αγάπη του προς αυτήν πριν καλά φουντώσει και έσπειρε τα σπέρματα της μοιχείας. Αυτά έπρεπε να φοβούνται οι πατέρες, αν όχι τίποτε άλλο, και να εμποδίζουν την παρουσία των γελωτοποιών και των χορευτών στους γάμους. Γιατί ο γάμος δεν έχει θεσπισθεί για να ασελγούμε, ούτε για να πορνεύουμε, αλλά για να σωφρονούμε. Άκουσε λοιπόν τον Παύλο που λέγει· «για ν' αποφεύγεται η πορνεία ο καθένας ας έχει τη δική του γυναίκα και κάθε γυναίκα ας έχει το δικό της άνδρα».
Δύο λοιπόν είναι αυτά για τα οποία έχει θεσπισθεί ο γάμος, και για να σωφρονούμε, και για να γινόμαστε πατέρες, και από τα δύο αυτά πρώτη είναι η αιτία της σωφροσύνης. Επειδή δηλαδή εισήλθε στον άνθρωπο η επιθυμία, θεσπίσθηκε και ο γάμος, εμποδίζοντας την άμετρη χρήση και πείθοντας τον άνδρα να έχει μόνο μία γυναίκα.
Γιατί τη γέννηση των παιδιών δεν την κάνει οπωσδήποτε ο γάμος, αλλά εκείνος ο λόγος του Θεού που λέγει, «αυξάνεστε και πληθύνεστε και γεμίστε τη γη». Και το βεβαιώνουν αυτό όσοι σύναψαν βέβαια γάμο αλλά δεν έγιναν πατέρες. Ώστε πρώτη είναι αυτή η αιτία, η αιτία της σωφροσύνης, και μάλιστα τώρα που όλη η γη έχει γεμίσει από το ανθρώπινο γένος. Στην αρχή βέβαια η απόκτηση παιδιών ήταν πράγμα ποθητό, γιατί επιθυμούσε ο καθένας ν' αφήνει ανάμνηση και συνέχεια της δικής του ζωής.
Γιατί, επειδή δεν υπήρχαν ακόμη οι ελπίδες για ανάσταση αλλ' εξουσίαζε ο θάνατος, και όσοι πέθαιναν πίστευαν πώς χάνονται μετά την εδώ ζωή, έδωσε ο Θεός την παρηγοριά από τα παιδιά, ώστε να μένουν εικόνες ζωντανές αυτών που πέθαναν και να διατηρείται το γένος των ανθρώπων, και να είναι σ' εκείνους που επρόκειτο να πεθάνουν και στους συγγενείς τους οι απόγονοι εκείνων πολύ μεγάλη παρηγοριά.
Και για να μάθεις ότι γι' αυτό κυρίως ήταν ποθητά τα παιδιά, άκουσε τι θρηνολογεί στον Ιώβ ύστερα από τις πολλές συμφορές η γυναίκα του. «Να», λέγει, «η ανάμνησή σου έσβησε από τη γη, εξαφανίσθηκαν οι υιοί και οι θυγατέρες σου». Και πάλι ο Σαούλ λέγει στο Δαβίδ· «ορκίσου μου, ότι δε θα εξαφανίσεις τους απογόνους μου και το όνομά μου ύστερα από μένα». Επειδή όμως τώρα πλέον η ανάσταση είναι πολύ κοντά μας και δε γίνεται κανείς λόγος για θάνατο, αλλά βαδίζουμε για άλλη ζωή καλύτερη απ' αυτή, είναι περιττό το ενδιαφέρον μας γι' αυτά.
Αν λοιπόν επιθυμείς παιδιά, πολύ καλύτερα και πιο χρήσιμα θα μπορέσεις να αποκτήσεις τώρα που εισήχθηκαν κάποιοι πνευματικοί πόνοι και καλύτερος τόκος και πιο χρήσιμοι γηροκόμοι. Επομένως μια μόνο είναι η αιτία του γάμου, το να μη πορνεύει κανείς, και γι' αυτό έχει θεσπισθεί αυτό το φάρμακο. Αν όμως πρόκειται και μετά το γάμο να κάνεις πορνείες, ανώφελα παντρεύτηκες και άσκοπα και μάταια· ή καλύτερα όχι μόνο άσκοπα και μάταια, αλλά και για ζημιά σου. Γιατί δεν είναι ίσο να πορνεύει κανείς χωρίς να έχει γυναίκα και να κάνει πάλι ακριβώς το ίδιο μετά το γάμο του. Γιατί αυτό πια δεν είναι πορνεία αλλά μοιχεία. Αν και είναι παράξενο αυτό που λέγω, είναι όμως αλήθεια.
4. Γιατί δεν αγνοώ ότι πολλοί θεωρούν μοιχεία μόνο όταν κάποιος ατιμάσει παντρεμένη γυναίκα. Εγώ όμως λέγω είτε πλησιάσεις δημόσια πόρνη είτε υπηρέτρια είτε κάποια άλλη γυναίκα που δεν έχει άνδρα με κακό και ακόλαστο σκοπό, ενώ είσαι παντρεμένος, και αυτό είναι μοιχεία.
Γιατί το αμάρτημα της μοιχείας δε διαπράττεται μόνο απ' αυτούς που ατιμάζονται αλλά και απ' αυτούς που ατιμάζουν. Και μη μου πεις τώρα τους νόμους της πολιτείας, που σύρουν στο δικαστήριο και τιμωρούν τις γυναίκες που διαπράττουν μοιχεία, αλλά δεν τιμωρούν και τους άνδρες, αν και είναι και παντρεμένοι και έρχονται σε συνουσία με τις υπηρέτριες. Εγώ όμως θα σου διαβάσω το νόμο του Θεού, που με τον ίδιο τρόπο αγανακτεί και στην περίπτωση της γυναίκας και στην περίπτωση του άνδρα και λέγει πώς το πράγμα αυτό είναι μοιχεία.
Γιατί αφού είπε, «και κάθε γυναίκα αλλά έχει το δικό της άνδρα», πρόσθεσε· «στη γυναίκα του ο άνδρας ας αποδίδει την οφειλόμενη συζυγική αγάπη». Τι λοιπόν θέλοντας να φανερώσει το είπε αυτό; Μήπως για να διατηρήσει τα εισοδήματά της; μήπως για να φυλάξει την προίκα της ακέραιη; μήπως για να της δώσει πολυτελή ενδύματα; μήπως τραπέζι πλουσιοπάροχο και εμφανίσεις λαμπρές; μήπως πολλή περιποίηση υπηρετών; τι λέγεις; ποιο είδος συζυγικής αγάπης ζητάς; γιατί και αυτά όλα είναι εκδηλώσεις συζυγικής αγάπης. Δεν εννοώ τίποτε τέτοιο, λέγει, αλλά τη σωφροσύνη και τη σεμνότητα.
Το σώμα του άνδρα δεν ανήκει στον άνδρα αλλά στη γυναίκα. Ας της διατηρεί λοιπόν ακέραιο το κτήμα και ούτε να της το μειώνει ούτε και να της το καταστρέφει. Γιατί και από τους υπηρέτες εκείνος λέγεται πώς έχει καλή διάθεση, εκείνος που έλαβε τα χρήματα του κυρίου του και δε χάλασε τίποτε απ' αυτά. Αφού λοιπόν το σώμα του άνδρα είναι κτήμα της γυναίκας, ας δείξει ο άνδρας το ενδιαφέρον του για τη φύλαξη αυτής της παρακαταθήκης. Ότι βέβαια εννοεί αυτό, αφού είπε, «ας αποδίδει τη συζυγική αγάπη», προσθεσε· «η γυναίκα δεν εξουσιάζει το σώμα της η ίδια, αλλά ο άνδρας της· παρόμοια και ο άνδρας δεν εξουσιάζει το σώμα του ο ίδιος, αλλά η γυναίκα του». Όταν λοιπόν δεις μία πόρνη να σε δελεάζει, να σκέπτεται το κακό σου, να επιθυμεί το σώμα σου, πες σ' αυτήν· 'δεν είναι δικό μου το σώμα αλλ' είναι της γυναίκας μου· δεν τολμώ να το σφετερισθώ, ούτε να το παραδώσω σε άλλη γυναίκα'. Το ίδιο ας κάνει και η γυναίκα.
Γιατί εδώ είναι μεγάλη η ισοτιμία, αν και στα άλλα ο Παύλος δίνει πολλή υπεροχή στον άνδρα λέγοντας το έξης· «αλλά και σεις, ας αγαπάει ο καθένας τη γυναίκα του όπως αγαπάει τον εαυτό του, και η γυναίκα να σέβεται τον άνδρα της»· και «ο άνδρας είναι αρχηγός της γυναίκας»· και «η γυναίκα πρέπει να υποτάσσεται στον άνδρα της». Και πάλι στην Παλαιά Διαθήκη λέγει· «θα εξαρτάσαι πάντοτε από τον άνδρα σου και αυτός θα είναι ο κύριός σου». Πώς λοιπόν εδώ εισήγαγε ίση ανταπόδοση δουλείας και εξουσίας; Γιατί με το να πει, «η γυναίκα δεν εξουσιάζει το σώμα της η ίδια, αλλά ο άνδρας της· παρόμοια και ο άνδρας δεν εξουσιάζει το σώμα του ο ίδιος, αλλά η γυναίκα του», δείχνει ότι εισάγει κάποια μεγάλη ισότητα. Και όπως εκείνος είναι κύριος του σώματός της, έτσι και αυτή είναι κυρία του δικού του σώματος.
Για ποιο λοιπόν λόγο εισήγαγε τόσο μεγάλη ισοτιμία; Γιατι εδώ δεν είναι αναγκαία η υπεροχή. Όπου όμως απαιτείται σωφροσύνη και σεμνότητα, τίποτε δεν έχει ο άνδρας περισσότερο από τη γυναίκα, αλλά όμοια μ' εκείνη τιμωρείται, γιατί διέφθειρε τους νόμους του γάμου.
Και πολύ φυσικά. Γιατί η γυναίκα δεν ήρθε σε σένα γι' αυτό, δεν εγκατέλειψε πατέρα και μητέρα και όλο το σπίτι της για να προσβάλλεται, για να βάλεις κοντά σ' αυτήν μιά ασήμαντη υπηρετριούλα, και να της κάνεις άπειρους πολέμους· την πήρες συνοδοιπόρο, σύντροφο της ζωής, και ελεύθερη και ισότιμη.
Πώς λοιπόν δεν είναι παράλογο να δείχνεις κάθε ενδιαφέρον όταν παίρνεις την προίκα, χωρίς ν' αφήνεις να ελαττωθεί καθόλου, ενώ αυτό που είναι πιο πολύτιμο από όλη την προίκα, δηλαδή τη σωφροσύνη και τη σεμνότητα και το δικό σου σώμα που είναι δικό της κτήμα, να το διαφθείρεις και να το μολύνεις; Αν ελαττώσεις την προίκα, δίνεις λόγο στον πεθερό σου, αν όμως μειώσεις τη σωφροσύνη θα δώσεις λόγο στο Θεό, που εισήγαγε το γάμο και σου παρέδωσε τη γυναίκα.
Και ότι αυτό είναι αλήθεια, άκουσε τι λέγει ο Παύλος γι' αυτούς που διαπράττουν μοιχεία· «γιατί όποιος τα παραβαίνει αυτά, δεν παραβαίνει εντολές ανθρώπων, αλλά του Θεού, που σας έδωσε το Πνεύμα του το άγιο». Βλέπεις με όσα απέδειξε ο λόγος ότι μοιχεία είναι όχι μόνο το να ατιμάζει κανείς παντρεμένη γυναίκα, αλλά και οποιαδήποτε πόρνη, όταν έχει ο ίδιος γυναίκα; Γιατί όπως λέμε ότι μία γυναίκα, που είναι παντρεμένη γίνεται μοιχαλίδα είτε αμαρτήσει με υπηρέτη είτε με οποιοδήποτε άλλον, έτσι μπορούμε να πούμε ότι και ένας άνδρας, που είναι παντρεμένος, γίνεται μοιχός είτε ασελγεί με υπηρέτρια είτε με οποιαδήποτε γυναίκα του δρόμου ασελγεί. Ας μην αδιαφορούμε λοιπόν για τη σωτηρία μας και ας μην προσφέρουμε την ψυχή μας στο διάβολο με την αμαρτία αυτή.
Γιατί πραγματικά από εδώ προέρχονται οι αναρίθμητες καταστροφές των οικογενειών, οι άπειρες συγκρούσεις· από εδώ χάνεται σιγά-σιγά η αγάπη και ατονεί ο πόθος για τη σύζυγο. Γιατί όπως είναι αδύνατο ο συνετός άνδρας να παραβλέψει και να περιφρονήσει ποτέ τη γυναίκα του, έτσι είναι αδύνατο ο ασελγής και ακόλαστος άνδρας να αγαπάει τη γυναίκα του, έστω και αν είναι η πιο όμορφη από όλες. Από τη σωφροσύνη λοιπόν γεννιέται η αγάπη και από την αγάπη τα άπειρα αγαθά.
Να θεωρείς λοιπόν πέτρινες τις υπόλοιπες γυναίκες, αφού γνωρίζεις ότι μετά το γάμο αν δεις με ακόλαστα μάτια άλλη γυναίκα, είτε πόρνη είτε παντρεμένη, είσαι υπόλογος για την κατηγορία της μοιχείας. Αυτά τα λόγια να τα επαναλαμβάνεις κάθε ημέρα στον εαυτό σου· και αν δεις να σου εγείρεται επιθυμία για άλλη γυναίκα και στη συνέχεια να σου φαίνεται εξ αιτίας αυτού βαρετή η γυναίκα σου, πήγαινε στο δωμάτιό σου και, αφού ανοίξεις το βιβλίο αυτό και λάβεις μεσίτη τον Παύλο και επαναλαμβάνοντας συνεχώς τα λόγια αυτά, σβήσε εντελώς τη φωτιά.
Και έτσι και η γυναίκα σου θα σου είναι πάλι πιο ποθητή, αφού καμιά επιθυμία δεν υπονομεύει τον πόθο σου γι' αυτήν. Και όχι μόνο η γυναίκα σου θα σου γίνει πιο ποθητή, αλλά και συ θα φανείς πώς είσαι πολύ πιο σεμνός και πιο ελεύθερος. Γιατί δεν υπάρχει, πραγματικά δεν υπάρχει τίποτε αισχρότερο από τον άνθρωπο που μετά το γάμο πορνεύει.
Γιατί όχι μόνο τον πεθερό του και τους φίλους του και εκείνους που συναναστρέφεται, αλλά και τους ίδιους τους υπηρέτες του τους κάνει να κοκκινίζουν από ντροπή. Και δεν είναι μόνο αυτό το φοβερό, αλλά και ότι θα βλέπει το σπίτι του πιο ενοχλητικό από κάθε φυλακή, επειδή έχει το νου του στην ερωμένη του και σκέπτεται συνεχώς την πόρνη.
5. Θέλεις να μάθεις πόσο ακριβώς είναι το κακό; Σκέψου τι ζωή περνούν εκείνοι που υποπτεύονται τις γυναίκες τους, πόσο αηδιαστικά είναι τα φαγητά, πόσο αηδιαστικά τα ποτά. Το τραπέζι τους φαίνεται να είναι γεμάτο με δηλητηριώδη φάρμακα. και όπως κανείς αποφεύγει την καταστροφή, έτσι αποφεύγουν εκείνοι το σπίτι, σαν να είναι γεμάτο από άπειρα κακά.
Δεν υπάρχει γι' αυτούς ύπνος, δεν υπάρχει ήρεμη νύχτα, δεν υπάρχει συναναστροφή φίλων, ούτε και αυτές ακόμη οι ακτίνες του ήλιου, αλλά νομίζουν πώς ενοχλούνται ακόμη και απ' αυτό το φως, όχι μόνο όταν δουν πώς η γυναίκα τους είναι μοιχαλίδα, αλλά και αν απλώς υποψιάζονται κάτι τέτοιο. Αυτά να σκέπτεσαι πώς παθαίνει και η γυναίκα, όταν ακούσει από κάποιον ή και όταν υποψιασθεί ότι παρέδωσες τον εαυτό σου σε πόρνη.
Αναλογιζόμενος αυτά, να μην αποφεύγεις μόνο τις μοιχείες αλλά και τις υποψίες· και αν σε υποψιασθεί άδικα, φρόντισε να την καθησυχάσεις πείθοντάς την ότι δεν συμβαίνει τίποτε. Γιατί δεν το κάνει αυτό από έχθρα ή ανοησία, αλλά από ενδιαφέρον και γιατί φοβάται πάρα πολύ για το δικό της κτήμα. Γιατί κτήμα δικό της, όπως είπα παραπάνω, είναι το σώμα σου, και μάλιστα κτήμα το πιο πολύτιμο απ' όλα.
Μη λοιπόν διαπράξεις απέναντί της το μεγαλύτερο αδίκημα ούτε να της δώσεις θανάσιμο κτύπημα. Και αν ακόμη περιφρονήσεις τη γυναίκα σου, φοβήσου όμως το Θεό που εκδικείται αυτά τα πράγματα και απείλησε με ανυπόφορες τιμωρίες αυτά τα αμαρτήματα. Γιατί για εκείνους που τα τολμούν αυτά λέγει, «το σκουλήκι δε θα πεθάνει και η φωτιά δε θα σβήσει». Αν όμως δε σε φοβίζουν και πολύ τα μελλοντικά, τουλάχιστον αλλά σε φοβίζουν τα παρόντα. Πολλοί λοιπόν απ' αυτούς που δίνουν προσοχή στις πόρνες και εδώ χάθηκαν με τον πιο κακό τρόπο, αφού υπέφεραν από τις πόρνες αυτές γυναίκες τα πιο περίεργα πράγματα. Γιατί, προσπαθώντας να τον απομακρύνουν από τη νόμιμη σύζυγό του και να τον προσδέσουν ολοκληρωτικά στον έρωτά τους, χρησιμοποίησαν μαγείες, κατασκεύασαν ερωτικά φίλτρα και μηχανεύτηκαν πολλά γοητευτικά μέσα. Στη συνέχεια, αφού τον έρριξαν έτσι σε φοβερή αρρώστια, τον παρέδωσαν στη φθορά και σε μακροχρόνιο μαρασμό και τον περιέβαλαν με άπειρα κακά, τον οδήγησαν στη στέρηση της παρούσας ζωής.
Αν δε φοβάσαι τη γέεννα, άνθρωπε, φοβήσου τα γοητευτικά τους μέσα. Γιατί, όταν με την ασέλγεια αυτή στερηθείς τη συμμαχία του Θεού και απογυμνώσεις τον εαυτό σου από την ουράνια βοήθεια, αφού σε πάρει τότε με πολλή ευκολία στα χέρια της η πόρνη και καλέσει τους δικούς της δαίμονες, επινοώντας τις μηχανορραφίες της και πραγματοποιώντας τις επιβουλές της, με μεγάλη ευκολία σου στερεί τη σωτηρία σου, κάμνοντάς σε συγχρόνως αντικείμενο χλευασμών και περιπαίγματος όλων των κατοίκων της πόλης, ώστε να μη σε λυπάται κανείς αν και υποφέρεις πάρα πολύ.
Γιατί λέγει, «ποιος θα λυπηθεί το μάγο που γοητεύει τα φίδια, όταν τον δαγκώσει το φίδι, και όλους τους θηριοδαμαστές που πλησιάζουν τα θηρία;». Παραβλέπω τη ζημία των χρημάτων, τις καθημερινές υποψίες, την αλαζονεία, την ανοησία, την προσβολή που γίνεται από τις πόρνες στους ανόητους, που είναι πικρότερα από άπειρους θανάτους. Και τη γυναίκα σου βέβαια πολλές φορές χωρίς να πει ούτε καν βαρύ λόγο δεν την άντεξες, ενώ την πόρνη και όταν σε ραπίζει την προσκυνάς. Και δεν ντρέπεσαι ούτε κοκκινίζεις ούτε εύχεσαι ν' ανοίξει η γη και να σε καταπιεί;
Πώς θα μπορέσεις να μπεις σε εκκλησία και να σηκώσεις τα χέρια σου στον ουρανό; με ποιο στόμα θα καλέσεις το Θεό, μ' αυτό με το οποίο φίλησες την πόρνη; Και δε φοβάσαι ούτε τρέμεις, πες μου, μήπως κάποτε πέσει από τον ουρανό κεραυνός και κατακάψει το αδιάντροπο κεφάλι σου; Γιατί και αν ακόμη ξεφύγεις τη γυναίκα που αδίκησες, δε θα ξεφύγεις όμως ποτέ το ακοίμητο μάτι του Θεού· γιατί και στο μοιχό εκείνον που έλεγε, «σκοτάδι υπάρχει γύρω μου και τοίχοι, τι φοβάμαι;», απάντησε ο σοφός εκείνος λέγοντας αυτά· «τα μάτια του Κυρίου είναι άπειρες φορές φωτεινότερα από τον ήλιο και βλέπουν τα έργα των ανθρώπων».
Εξ αιτίας λοιπόν όλων αυτών ο Παύλος έλεγε· «κάθε άνδρας ας έχει τη δική του γυναίκα και κάθε γυναίκα ας έχει το δικό της άνδρα· στη γυναίκα του ο άνδρας ας αποδίδει την οφειλόμενη συζυγική αγάπη, το ίδιο και η γυναίκα στον άνδρα της». «Μέλι στάζει από τα χείλη πόρνης γυναίκας, που προσωρινά γλυκαίνει το φάρυγγά σου, μετά όμως γίνεται πικρότερο από χολή και ακονισμένο περισσότερο από δίκοπο μαχαίρι». Φαρμάκι έχει το φίλημα της πόρνης, φαρμάκι που μένει απαρατήρητο και είναι κρυμμένο.
Γιατί λοιπόν επιδιώκεις ηδονή που επιφέρει καταδίκη, γεννάει καταστροφή, προκαλεί αθεράπευτη πληγή, ενώ μπορείς να ευφραίνεσαι και να μην παθαίνεις κανένα κακό; Γιατί στην νόμιμη γυναίκα υπάρχει μαζί και ηδονή και ασφάλεια και άνεση και τιμή και στόλισμα και συνείδηση αγαθή, ενώ εκεί είναι πολλή η πικρία, πολλή η βλάβη, και διαρκής η κατηγορία. Γιατί και αν ακόμη δε σε δει κανείς άνθρωπος, η συνείδησή σου όμως ποτέ δε θα σταματήσει να σε κατηγορεί. Οπουδήποτε και αν πας, θα σε ακολουθήσει ο κατήγορος αυτός κατηγορώντας και καταβοώντας πολλά εναντίον σου.
Επομένως αν κανείς επιδιώκει ηδονή, αυτός κυρίως ας αποφεύγει τη συναναστροφή με τις πόρνες. Γιατί τίποτε δεν είναι πιο πικρό από τη συνήθεια αυτή, τίποτε πιο αηδιαστικό από τη συνουσία αυτή, τίποτε πιο μιαρό απ' αυτή τη συμπεριφορά. «Ας είναι η συμπεριφορά σου σαν προς αξιαγάπητο ελάφι και χαριτωμένο πουλάρι· η πηγή του νερού ας ανήκει σε σένα μόνο». Αφού έχεις καθαρή πηγή νερού γιατί τρέχεις σε λάκκο που είναι γεμάτος βούρκο, που μυρίζει γέεννα και επιφυλάσσει απερίγραπτη τιμωρία; Ποια απολογία θα έχεις; Ποια συγγνώμη;
Γιατί αν τιμωρούνται και καταδικάζονται εκείνοι που πέφτουν σε πορνεία πριν το γάμο, όπως εκείνος που ήταν ντυμένος τα βρώμικα ρούχα, πολύ περισσότερο αυτοί που πέφτουν μετά το γάμο. Γιατί εδώ το έγκλημα είναι διπλό και τριπλό· και επειδή αποσκίρτησαν προς την ασέλγεια αυτή αν και απολάμβαναν παρηγοριά, και επειδή το πράγμα θεωρείται όχι μόνο πορνεία αλλά και μοιχεία, που είναι φοβερότερο από κάθε αμαρτία. Αυτά λοιπόν ας επαναλαμβάνουμε συνέχεια και στον εαυτό μας και στις γυναίκες μας.
Γι' αυτό και εγώ θα τελειώσω το λόγο μου μ' αυτά τα λόγια· «για ν' αποφεύγεται η πορνεία κάθε άνδρας ας έχει τη δική του γυναίκα, και κάθε γυναίκα ας έχει το δικό της άνδρα. Στη γυναίκα του ο άνδρας ας αποδίδει την οφειλόμενη συζυγική αγάπη, το ίδιο και η γυναίκα στον άνδρα της. Η γυναίκα δεν εξουσιάζει το σώμα της η ίδια, αλλά ο άνδρας της· παρόμοια και ο άνδρας δεν εξουσιάζει το σώμα του ο ίδιος, αλλά η γυναίκα του». Αφού φυλάξουμε με ακρίβεια αυτά τα λόγια στη μνήμη μας, και εμείς οι ίδιοι ας τα μελετούμε και στην αγορά και στο σπίτι και την ημέρα και το βράδυ και στο τραπέζι και στο κρεβάτι, διδάσκοντας και τις γυναίκες και σε μας να τα λέγουν και από μας να τα ακούν, ώστε, αφού ζήσουμε με σωφροσύνη την παρούσα ζωή, να επιτύχουμε και τη βασιλεία των ουρανών, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μέσω του οποίου και μαζί με τον οποίο στον Πατέρα και συγχρόνως και στο άγιο Πνεύμα ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
--------------------------------------------------
Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, τόμος 27, Πατερικαί εκδόσεις "Γρηγόριος ο Παλαμάς", μετάφρ. Σπύρος Μουστάκας