Γεωργίου Β. Τσούπρα
Δρ Θεολογίας- Σλαβολόγου
"Ιλιντένσκα Μακεντόνιγια"! Το όνομα που διέρρευσε ως πρόταση της άλλης πλευράς κατά τις συνομιλίες με τα Σκόπια.
Δηλαδή "Μακεδονία της ημέρας του Προφήτου Ηλιού"! Αυτή είναι η αυθεντική μετάφραση. Ας μη φαίνεται όμως παράξενη γιατί αναφέρεται στην επανάσταση
του 1903, που ξέσπασε ακριβώς ανήμερα του Προφήτου Ηλιού, 20 Ιουλίου με το παλιό ημερολόγιο. Τότε μια ομάδα από τους βουλγαρίζοντες κατοίκους της περιοχής, εξοπλισμένη με όπλα που ήλθαν από τη Βουλγαρία και καθοδηγούμενοι από αξιωματικούς του βουλγαρικού στρατού, εκδήλωσε κίνημα εναντίον των Οθωμανικών αρχών με επίκεντρο τα χωριά του Κρουσόβου στα δυτικά και της Αδριανούπολης στα ανατολικά.
Για όποιον θα ρωτήσει πώς συνδέονται αυτά τα δύο κινήματα, μια και σήμερα αυτή η επανάσταση θεωρείται ως "Μακεδονική", πού δηλαδή εμπλέκεται η Ανατολική Θράκη στην υπόθεση, η απάντηση είναι απλή: Την επανάσταση είχε οργανώσει η βουλγαρικής έμπνευσης οργάνωση ΕΜΘΕΟ, δηλαδή η Εσωτερική Μακεδονοθρακική Επαναστατική Οργάνωση, όπως λεγόταν τότε το κομμιτάτο των βουλγαριζόντων (αρχικά Βουλγαρικό Μακεδονοθρακικό επαναστατικό κομμιτάτο BMARK) που επιθυμούσαν την αυτονομία της Μακεδονίας και της Θράκης, ως πρώτο βήμα πριν την ενσωμάτωση με τη Βουλγαρία. Άρα αφού ήταν κοινές οι διεκδικήσεις των Βουλγάρων σε Μακεδονία και Θράκη μετά τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που είχε τερματίσει τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878, κοινή έπρεπε να γίνει και η δράση στις δύο περιοχές.
Στόχος της επανάστασης ήταν να παρακινηθεί το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ώστε να επεμβούν, κατά το παράδειγμα της Κρητικής επανάστασης, και να δημιουργήσουν μια αυτόνομη περιοχή για την προστασία του χριστιανικού πληθυσμού από τους Οθωμανούς. Έπειτα, θα ήταν πολύ εύκολη η πραξικοπηματική ένωση αυτών των εδαφών με την κυρίως Βουλγαρία κατά το πρότυπο της Ανατολικής Ρωμυλίας (όπως έγινε και στην Κρήτη το 1913 με την ένωση με την Ελλάδα). τα αποτελέσματα βεβαίως ήταν πενιχρά, αφού οι Οθωμανοί κατανίκησαν εύκολα τους επαναστάτες και στο Κρούσοβο και στη Θράκη, εξοντώνοντας μεγάλο πληθυσμό Ελληνοβλάχων και άλλων ντόπιων και προκαλώντας ευρύτατο κύμα προσφύγων προς τις γειτονικές χώρες αλλά και την Αμερική και την Αυστραλία.
Αυτήν την επανάσταση έχουν καπηλευθεί η άνθρωποι των Σκοπίων μετά το 1944, στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τον εθνικό τους μύθο. Παντού διακηρύττουν ότι πρόκειται για μια "μακεδονική" επανάσταση, που είχε στόχο τη δημιουργία εθνικού "μακεδονικού" κράτους, αποσιωπώντας τη θρακική της διάσταση. Στο όνομα της εφήμερης "Δημοκρατίας του Κρουσόβου" επιδιώχθηκε η πιστοποίηση των εθνικών στόχων της πρώτης φάσης της εθνογένεσης των Σκοπίων (1944-1946), που αφορούσε στη δημιουργία του λεγόμενου "Παδεμοντίου των Βαλκανίων", το οποίο θα οδηγούσε τον "μακεδονικό" λαό στην επιθυμητή ένωση των "τριών μακεδονικών εδαφών", του Πιρίν, του Βαρδάρη και του Αιγαίου, δηλαδή της Βουλγαρικής, της Γιουγκοσλαβικής και της Ελληνικής Μακεδονίας, σε ένα νέο εθνικό κράτος. Στις 2 Αυγούστου 1943 είχαν προχωρήσει στην κήρυξη αντίστασης εναντίον των Ιταλών στην περιοχή των Πρεσπών οι τοπικοί παρτιζάνοι, σύμφωνα με την πρόβλεψη της συμφωνίας του Jaice, που προέβλεπε τη μεταπολεμική ομοσπονδοποίηση της Γιουγκοσλαβίας. Η δημιουργία του αντιστασιακού σώματος (που δεν είχε καθόλου τα αναμενόμενα αποτελέσματα) θεωρήθηκε μεταπολεμικά ως το "Δεύτερο Ίλιντεν" και έτσι καταγράφηκε στο αρχικό Σύνταγμα της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας (και αργότερα της ΠΓΔΜ).
Αλλά και όταν μετά το 1946 επικράτησαν στην εσωτερική σκηνή των Σκοπίων οι ομοσπονδιακές τιτοϊκές αρχές και εκδίωξαν τους αυτονομιστές, η επανάσταση του Ίλιντεν αξιοποιήθηκε ως τεκμήριο για την πιστοποίηση του "μακεδονικού" έθνους. Η μονομερής αυτοανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας των Σκοπίων τον Αύγουστο του 1967 προβλήθηκε ως το "Τρίτο Ίλιντεν", που πιστοποίησε μια για πάντα την ύπαρξη των "Μακεδόνων" ως ξεχωριστού έθνους.
Οι επιλογές των Σκοπίων έχουν προκαλέσει αντιδράσεις όχι μόνο από την ελληνική πλευρά αλλά και από τη βουλγαρική, που θεωρεί ότι η ιστορία των βουλγαρικών επαναστατικών κομμιτάτων γίνεται αντικείμενο καπήλευσης από τα Σκόπια, κατά ανάλογο τρόπο με ότι συμβαίνει και κατ' εμάς με το όνομα Μακεδονία. Η επανάσταση του 1903 έχει γίνει αντικείμενο αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ηγεσίες στη Σόφια και τα Σκόπια, με τις δύο πλευρές να τιμούν τους ίδιους επαναστάτες ως ήρωες καθεμιά του δικού τους έθνους. Ένα παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Γκότσε Ντέλτσεφ, που είναι κοινός ήρωας και των δύο κρατών αλλά με τη διαφορά ότι κάθε κράτος τον προσμετρά στη δική του εθνική ιστορία είτε ως Βούλγαρο είτε ως Μακεδόνα! Από τα στοιχεία που έχουμε μέχρι τώρα μάλλον η πρώτη άποψη έχει δίκαιο, αφού μέχρι το 1944 δεν υπήρχε διακηρυγμένο "Μακεδονικό" έθνος στα Βαλκάνια!
Με αυτές τις επισημάνσεις μπορώ να κλείσω τονίζοντας ότι η ονομασία που προτάθηκε "Ιλιντένσκα Μακεντόνιγια" μόνο ως αστείο μπορεί να θεωρηθεί και όχι ως σοβαρή πρόταση! Τυχόν αποδοχή της (ενδεχόμενο ελάχιστης δυνατότητας) θα επιβεβαίωνε τις επεκτατικές βλέψεις των Σκοπίων και θα τους έδινε το δικαίωμα να επιζητούν την πραγμάτωση των στόχων της επανάστασης του 1903, που όμως δεν ήταν η "μακεδονοποίηση" της Μακεδονίας αλλά η ένωσή της με τη Βουλγαρία.