«Ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται»
Ευαγγέλιο-Απόστολος, σχολιασμός
ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ: Λουκ. ιη΄ 10-14
Eἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.
Μὲ τὴ σημερινὴ Κυριακή, Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, ἀνοίγει τὸ Τριώδιο, ποὺ φθάνει μέχρι τὸ Μέγα Σάββατο. Πρόκειται γιὰ τὴν πλέον κατανυκτικὴ περίοδο τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, κατὰ τὴν ὁποία ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ σὲ βαθύτερη μετάνοια, περισσότερη προσευχὴ καὶ ἐντονότερο πνευματικὸ ἀγώνα. Καθεμία ἀπὸ τὶς Κυριακὲς τοῦ Τριωδίου μὲ τὰ ἱερὰ ἀναγνώσματα καὶ τοὺς σχετικοὺς ὕμνους μᾶς δίνει εὐκαιρίες προβληματισμοῦ καὶ αὐτοκριτικῆς.
1. Βγὲς ἔξω ἀπὸ τὸν ἀτομισμό σου!
Στὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, τῆς σημερινῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς, παρουσιάζονται δύο πρόσωπα ποὺ ἀνέβηκαν στὸ Ναὸ γιὰ νὰ προσευχηθοῦν: ὁ Φαρισαῖος καὶ ὁ τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος ἀγέρωχος κατέλαβε ἐπιδεικτικὰ κεντρικὴ καὶ περίοπτη θέση καὶ ἄρχισε νὰ προσεύχεται μὲ στόμφο καὶ αὐτοθαυμασμό. «Σταθεὶς πρὸς ἑαυτόν… προσηύχετο». Τὰ λόγια ὅμως τῆς προσευχῆς του, λόγια ὑπερηφάνειας καὶ αὐστηρῆς κριτικῆς τῶν ἄλλων, φανερώνουν ὅτι στὴν οὐσία δὲν ἦλθε γιὰ νὰ προσευχηθεῖ στὸν Θεό, ἀλλὰ γιὰ νὰ προβάλει τὸν ἑαυτό του, τὸν ὁποῖο θεωροῦσε ἀνώτερο ὅλων!
Τὸ ἀρνητικό του παράδειγμα μᾶς δίνει τὴν ἀφορμὴ νὰ ἐπισημάνουμε τὴν τραγικὴ κατάσταση στὴν ὁποία ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο ἡ ὑπερηφάνεια: Ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος μπορεῖ φαινομενικὰ νὰ ζεῖ καὶ νὰ στέκεται ἀνάμεσα στοὺς ἄλλους, ἀλλὰ στὴν οὐσία εἶναι ἐντελῶς ἀπομονωμένος. Ἔχει ὡς κέντρο καὶ διαρκὲς σημεῖο ἀναφορᾶς τὸ ἐγώ του καὶ τίποτε ἄλλο.
Μέσα στὴν Ἐκκλησία ὅμως καλούμαστε νὰ βγοῦμε ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς ἐγωιστικῆς μας αὐτάρκειας. Ὀφείλουμε νὰ ταπεινωθοῦμε γιὰ νὰ δεχθοῦμε τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ. Νὰ βγοῦμε ἀπὸ τὸν ἑαυτό μας καὶ νὰ πλησιάσουμε τοὺς ἀδελφούς μας μὲ πνεῦμα συγχωρητικότητος καὶ ἀγάπης. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχὴν κοινωνία ἀγάπης. Ἐκεῖ θὰ συναντήσουμε τοὺς ἀδελφούς μας καὶ θὰ προσευχηθοῦμε μαζί τους. Θὰ συγχωρηθοῦμε καὶ θὰ συγχωρήσουμε ὅλους, ἀκόμη κι αὐτοὺς ποὺ μᾶς ἔχουν ἀδικήσει.
Τότε μόνο ἡ προσευχὴ καὶ ἡ λατρεία μας εἶναι γνήσια καὶ εὐάρεστη στὸν Θεό.
2. Τὸ ὀλέθριο πάθος τῆς κατακρίσεως
Ἕνα ἀκόμη φοβερὸ πάθος ποὺ διακρίνει τὸν Φαρισαῖο εἶναι ἡ κατάκριση. Ὁ ταλαίπωρος αὐτὸς ἄνθρωπος θεωρεῖ ὅλους τοὺς ἄλλους ἐνόχους γιὰ μιὰ σειρὰ ἀπὸ ἁμαρτήματα ποὺ ἀπαριθμεῖ, ἐνῶ νομίζει ὅτι ὁ ἴδιος εἶναι ἐντελῶς ἀνένοχος!
Τί φοβερὴ διαστροφή… Νὰ ἐντοπίζουμε μὲ ἀκρίβεια καὶ νὰ στηλιτεύουμε μὲ αὐστηρότητα τὰ ἁμαρτήματα τῶν ἄλλων καὶ τὰ δικά μας ἀναρίθμητα ἐγκλήματα, νὰ τὰ ἀμνηστεύουμε ἐντελῶς!
Ὁ Κύριος ὅμως εἶναι σαφὴς καὶ κατηγορηματικὸς στὸ θέμα αὐτό. «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε», μᾶς συνιστᾶ. Γιατί βλέπεις τὸ σκουπιδάκι ποὺ εἶναι στὸ μάτι τοῦ ἀδελφοῦ σου, ἐνῶ τὸ δοκάρι ποὺ εἶναι στὸ δικό σου μάτι δὲν τὸ αἰσθάνεσαι καὶ δὲν τὸ καταλαβαίνεις (Ματθ. ζ΄ 1-5);
Ἂς στρέψουμε τὴν προσοχή μας στὰ δικά μας λάθη καὶ βαρύτατα παραπτώματα κι ἂς μὴν ἀσχολούμαστε μὲ τὶς ἁμαρτίες τῶν ἄλλων. Κι ἂν ἀκόμη βλέπουμε τοὺς ἄλλους νὰ ζοῦν μέσα στὴν ἁμαρτία, ἂς μὴν τοὺς κατακρίνουμε. Νὰ λυπόμαστε καὶ νὰ προσευχόμαστε γιὰ τὴ μετάνοια τὴ δική τους, ὅπως καὶ γιὰ τὴ δική μας.
3. Τελωνικὸ φρόνημα
Ὁ τελώνης συναισθανόταν βαθιὰ τὴν ἁμαρτωλότητά του. Δὲν τολμοῦσε οὔτε κὰν τὰ μάτια του νὰ σηκώσει ψηλὰ πρὸς τὸν οὐρανό. Τὸ ὁμολόγησε καὶ μὲ τὰ λόγια του: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ», ἔλεγε, χτυπώντας τὸ στῆθος του. Τὰ λόγια αὐτὰ δὲν τὰ ἔλεγε τυπικά. Ἀπόδειξη, τὸ γεγονὸς ὅτι «οὐκ ἤλγησεν ἐπὶ τῇ κατηγορίᾳ, ἀλλὰ κατεδέξατο τὸ εἰρημένον μετ’ εὐγνωμοσύνης» (ἱερὸς Χρυσόστομος). Δὲν ἀντέδρασε στὰ περιφρονητικὰ λόγια τοῦ Φαρισαίου, οὔτε πόνεσε ἀπὸ τὴν κατηγορία, ἀλλὰ δέχθηκε μὲ εὐγνωμοσύνη τὸν πικρὸ λόγο, διότι πίστευε ὅτι τοῦ ἄξιζε.
Πόσο πολὺ μᾶς διδάσκει ἡ ταπείνωσή του αὐτή! Μπορεῖ κι ἐμεῖς νὰ λέμε εὔκολα ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί, ἀλλὰ ὅταν μᾶς ὑποδείξουν ἕνα λάθος, ἀμέσως ἀντιδροῦμε καὶ προσπαθοῦμε νὰ διασφαλίσουμε τὸ κύρος μας. Ἤ, ἀκόμη κι ἂν παραδεχόμαστε τὸ σφάλμα μας, μᾶς στενοχωρεῖ πολὺ ὅταν τὸ ἀντιλαμβάνονται κι οἱ ἄλλοι! Μήπως τελικὰ δὲν τὸ πιστεύουμε αὐτὸ τὸ «ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»; Ἡ ταπείνωση ἀπαιτεῖ τόλμη καὶ εἰλικρίνεια. Θέλει τόλμη γιὰ νὰ παραδεχθοῦμε τὶς ἀδυναμίες μας. Κι ἔχουμε τόσες πολλές! «Πολλὰ πταίομεν ἅπαντες» (Ἰακ. γ΄ 2). Ἂς ἀνακρίνουμε τὸν ἑαυτό μας κι ἂς ἀγωνιστοῦμε νὰ ἀποκτήσουμε τὸ τελωνικὸ φρόνημα, τὴν εὐλογημένη ταπείνωση, ποὺ ἑλκύει τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ.
Απόστολος: Τιμ. β΄ (γ΄ 10-15)
Τεκνον Τιμόθεε, παρηκολούθηκάς μου τη διδασκαλία, τη αγωγή, τη προθέσει, τη πίστει, τη μακροθυμία, τη αγάπη, τη υπομονή, τοις διωγμοίς, τοις παθήμασιν, οία μοι εγένοντο εν Αντιοχεία, εν Ικονίω, εν Λυστροις. Οίους διωγμούς υπήνεγκα! Και εκ πάντων με ερρύσατο ο Κυριος. Και πάντες δε οι θέλοντες ευσεβώς ζην εν Χριστώ Ιησού διωχθήσονται· πονηροί δε άνθρωποι και γόητες προκόψουσιν επί το χείρον, πλανώντες και πλανώμενοι. Συ δε μένε εν οίς έμαθες και επιστώθης, ειδώς παρά τίνος έμαθες, και ότι από βρέφους τα ιερά γράμματα οίδας, τα δυνάμενά σε σοφίσαι εις σωτηρίαν δια πίστεως της εν Χριστώ Ιησού.
«Πάντες οἱ θέλοντες εὐσεβῶς ζῆν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ διωχθήσονται»
Ἡ σημερινὴ Κυριακὴ ἀνοίγει μπροστά μας τὴν περίοδο τοῦ Τριωδίου, περίοδο ἐντονότερου ἀγώνα καὶ βαθύτερης μετάνοιας. Στὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας ἀκούσαμε τὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, ἐνῶ στὸ ἀποστολικὸ ποικίλα ἀγωνιστικὰ νοήματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων μία κατηγορηματικὴ προειδοποίηση τοῦ ἀποστόλου Παύλου: Ὅλοι ὅσοι θέλουν νὰ ζοῦν μὲ εὐσέβεια, ὅπως ἐπιβάλλει ἡ σχέση τους μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, θὰ καταδιωχθοῦν! Ἂς μελετήσουμε λοιπὸν σήμερα αὐτὸ τὸν λόγο καὶ ἂς δοῦμε γιατὶ ὅλοι οἱ ἀληθινοὶ Χριστιανοὶ ἀντιμετωπίζουν διωγμοὺς καὶ πῶς μποροῦν νὰ τοὺς ἀντιμετωπίσουν αἰσίως.
Ἡ σημερινὴ Κυριακὴ ἀνοίγει μπροστά μας τὴν περίοδο τοῦ Τριωδίου, περίοδο ἐντονότερου ἀγώνα καὶ βαθύτερης μετάνοιας. Στὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας ἀκούσαμε τὴν παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, ἐνῶ στὸ ἀποστολικὸ ποικίλα ἀγωνιστικὰ νοήματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων μία κατηγορηματικὴ προειδοποίηση τοῦ ἀποστόλου Παύλου: Ὅλοι ὅσοι θέλουν νὰ ζοῦν μὲ εὐσέβεια, ὅπως ἐπιβάλλει ἡ σχέση τους μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, θὰ καταδιωχθοῦν! Ἂς μελετήσουμε λοιπὸν σήμερα αὐτὸ τὸν λόγο καὶ ἂς δοῦμε γιατὶ ὅλοι οἱ ἀληθινοὶ Χριστιανοὶ ἀντιμετωπίζουν διωγμοὺς καὶ πῶς μποροῦν νὰ τοὺς ἀντιμετωπίσουν αἰσίως.
1. Φῶς ἐνοχλητικὸ
Γιατὶ διώκονται οἱ πιστοὶ καὶ μάλιστα οἱ Ἅγιοι; Διότι τοὺς φθονεῖ ὁ διάβολος. Ὁ διάβολος ἦταν ἄγγελος τιμημένος ἀπὸ τὸν Θεό, ἀλλὰ ὑπερηφανεύθηκε καὶ ἔχασε τὴν τιμητικὴ θέση ποὺ εἶχε κοντὰ στὸ Θεό. Τώρα πλέον εἶναι κατασκότεινος, βυθισμένος μέσα στὴν κακία. Αὐτὸς λοιπὸν ὁ φθονερότατος ἀφενὸς μὲν δὲν μετανοεῖ, ἀφετέρου δὲ δὲν ἀντέχει νὰ βλέπει ἀνθρώπους νὰ κερδίζουν τὴ δόξα ποὺ ἐκεῖνος ἔχασε γιὰ πάντα. Λυσσάει μὲ τὴν ἁγιότητα τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ καὶ γι᾿ αὐτὸ ξεσηκώνει ἐναντίον τους πόλεμο μὲ ἀνθρώπους καὶ μὲ δαίμονες, ὥστε, εἰ δυνατόν, νὰ τοὺς ἀνακόψει τὴν πρόοδο καὶ νὰ τοὺς παρασύρει στὴν ἀπώλεια.
Ἔπειτα οἱ ἄνθρωποι ποὺ συνειδητὰ ζοῦν στὴν ἁμαρτία, δὲν ἀντέχουν νὰ βλέπουν τὸ ἐνάρετο παράδειγμα τῶν πιστῶν. Ὁ Κύριος προειδοποίησε τοὺς μαθητές Του τὴν τελευταία νύχτα τῆς ἐπὶ γῆς ζωῆς Του: Ἂν εἴχατε κι ἐσεῖς τὰ ἁμαρτωλὰ φρονήματα τοῦ κόσμου, ὁ κόσμος θὰ σᾶς ἀγαποῦσε ὡς δικούς του. «Ὅτι δὲ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ᾿ ἐγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διὰ τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος» (Ἰω. ιε´ [15] 19). Ἐπειδὴ ὅμως δὲν εἶστε ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀλλ᾿ Ἐγὼ σᾶς διάλεξα ἀπὸ τὸν κόσμο, γι᾿ αὐτὸ σᾶς μισεῖ ὁ κόσμος.
Στὸ θεόπνευστο βιβλίο «Σοφία Σολομῶντος» ἀποτυπώνεται πολὺ χαρακτηριστικὰ ἡ ψυχολογία τῶν ἀσεβῶν: «Ἐνεδρεύσωμεν τὸν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι καὶ ἐναντιοῦται τοῖς ἔργοις ἡμῶν». Ἂς στήσουμε παγίδα στὸ δίκαιο, διότι μᾶς εἶναι δυσκολομεταχείριστος· δὲν εἶναι εὔκολο νὰ γίνει ὄργανο καὶ συνεργάτης μας, ἀλλὰ ἐναντιώνεται στὰ ἔργα μας. «Ἐγένετο ἡμῖν εἰς ἔλεγχον ἐννοιῶν ἡμῶν· βαρὺς ἐστιν ἡμῖν καὶ βλεπόμενος». Μᾶς ἔγινε ἔλεγχος τῶν σκέψεών μας· καὶ μόνο ποὺ τὸν βλέπουμε, μᾶς εἶναι βαρὺς καὶ ἀνυπόφορος. Λοιπόν, πρέπει νὰ τὸν ἐξοντώσουμε (Σ. Σολ. β´ 12, 14, 20)…
2. Μὲ πίστη καὶ ἀνεξικακία
Πῶς μπορεῖ ὁ πιστὸς νὰ ἀντιμετωπίσει τὸν διωγμὸ ποὺ ὑφίσταται; Τὸ μεγάλο ὅπλο τοῦ Χριστιανοῦ σὲ κάθε πειρασμὸ καὶ πολὺ περισσότερο στὴ σκληρὴ δοκιμασία τοῦ διωγμοῦ εἶναι ἡ ἀκλόνητη πίστη, ἡ ὁλοκάρδια ἐμπιστοσύνη στὴν ἀκαταμάχητη δύναμη τοῦ Θεοῦ. Ἡ πίστη αὐτὴ δὲν εἶναι ἀόριστη, ἀλλὰ βασίζεται σὲ συγκεκριμένες ὑποσχέσεις τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς πίστεώς μας: «Θρὶξ ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται» (Λουκ. κα´ [21] 18). Ὅταν ὅλοι θὰ σᾶς μισοῦν γιὰ τὴν πίστη σας πρὸς Ἐμένα καὶ θὰ σᾶς καταδιώκουν γιὰ νὰ σᾶς βασανίσουν καὶ ἐκτελέσουν, σᾶς διαβεβαιώνω ὅτι μιὰ τρίχα δὲν θὰ πειραχθεῖ ἀπὸ τὸ κεφάλι σας χωρὶς νὰ τὸ ἐπιτρέψω Ἐγώ. Ἂν κρίνω ὅτι εἶναι ὠφέλιμο γιὰ τὴν ψυχή σας καὶ ἀντέχετε νὰ τὸ σηκώσετε, θὰ παραχωρήσω νὰ κακοπαθήσετε· ἂν ὄχι, δὲν πρόκειται νὰ σᾶς πειράξουν στὸ παραμικρό.
Ἔπειτα τὴν πίστη τοῦ διωκόμενου Χριστιανοῦ ἐνισχύει πολὺ ἡ ἐλπίδα τῆς ἀνταποδόσεως. Εἶστε μακάριοι, εἶπε ὁ Κύριος, ὅταν σᾶς ὑβρίσουν καὶ σᾶς διώξουν καὶ ποῦν ἐναντίον σας ὁποιαδήποτε ψευδὴ κατηγορία, μόνο καὶ μόνο ἐπειδὴ πιστεύετε σ᾿ Ἐμένα. «Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ε´ 11-12).
Πέρα ὅμως ἀπὸ τὴν πίστη εἶναι ἀπαραίτητη στὸ διωκόμενο Χριστιανὸ ἡ ἀνεξικακία· νὰ μὴν κρατάει κακία ἐναντίον τῶν διωκτῶν του· νὰ μὴν ταράζεται ἀπὸ τὸ μίσος τους πρὸς αὐτόν, οὔτε νὰ ποθεῖ τὴν τιμωρία τους. Αὐτὴ ἡ συμπεριφορὰ εἶναι πολὺ μεγάλο πνευματικὸ ὕψος, στὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ ἀνεβάσει μόνο ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τότε ὁ πιστὸς γίνεται ὄντως ἐφάμιλλος τῶν καλλινίκων Μαρτύρων, τότε ἡ κακοπάθεια ἢ καὶ ὁ μαρτυρικὸς θάνατός του ἀνεβαίνει ὡς θυμίαμα κατ᾿ ἐξοχὴν εὐάρεστο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.
***
Βλέπουμε μὲ θλίψη στὴν ἐποχή μας ὅτι ἡ ἄλλοτε ἑλληνορθόδοξη κοινωνία μας ἀπομακρύνεται συνεχῶς ἀπὸ τὸ Νόμο τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ εἶναι πασίδηλη πλέον ἡ συστηματικὴ προσπάθεια τῶν μεγάλων τῆς γῆς νὰ ἐξαφανίσουν κάθε θεσμὸ ποὺ ἔχει ἔστω καὶ κάποιο χριστιανικὸ χρῶμα ἢ καταβολή. Καὶ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ διωγμοῦ εἶναι πολὺ πιθανό. Γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ ἑτοιμαζόμαστε· νὰ ἀγαπήσουμε τὸν Κύριο μὲ ὅλη μας τὴν καρδιὰ καὶ γιὰ ἕνα νὰ Τὸν παρακαλοῦμε θερμά: «Κύριε, κράτησέ μας κοντά Σου. Ἀξίωσέ μας νὰ μὴ Σὲ προδώσουμε ποτὲ καὶ γιὰ τίποτε». Κι Ἐκεῖνος, ὁ παντοδύναμος καὶ φιλοψυχότατος Ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησίας, θὰ μᾶς ὁδηγήσει ἀσφαλῶς στὴν ὁλόφωτη καὶ εἰρηνικὴ Βασιλεία Του.