της Λίνας Μπόγρη-Πετρίτου*
Οκτώβριος, δέκατος μήνας του Γρηγοριανού (νέου), ημερολογίου.
Έχει 31 ημέρες. Στο Ρωμαϊκό ημερολόγιο, όταν ο Μάρτιος
ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου, ο μήνας που πήρε την όγδοη θέση, ονομάστηκε Οκτώβριος (λατινικά octo = οκτώ), και με το ίδιο όνομα έμεινε μέχρι σήμερα, που είναι ο δέκατος μήνας στη σειρά.
Δεύτερος μήνας του φθινοπώρου, και μήνας της σποράς. Γι’ αυτό ο λαός τον έχει ονομάσει Σποριάτη.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δεν έκανες.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκανες.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι.
Τον λένε επίσης Βροχάρη, για τις βροχές που χαρίζει στους γεωργούς.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Τα σταφύλια τρυγημένα, και τα σκόρδα φυτεμένα.
Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Δύο οι εκδοχές για τα κουδούνια:
1. Με τη λέξη «κουδούνια», ονομάζουν όσα μικρά τσαμπιά, των αμπελιών ή και της κληματαριάς, έχουν αργήσει να ωριμάσουν στον καιρό τους, και γίνονται τον Οκτώβρη μήνα.
2. Εδώ ίσως η λέξη «κουδούνια», αναφέρεται στον ήχο που ακούγεται απ’ αυτά καθώς τα κοπάδια κατεβαίνουν στα χειμαδιά.
Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας που φέρνει τα πρώτα χρυσά και κόκκινα φρούτα του φθινοπώρου. Οι μεγάλοι φτιάχνανε «μαντέματα» και τα παιδιά κερδίζανε με τις απαντήσεις:
Είμαι τόπι κόκκινο
κι αν με καθαρίσεις
άσπρο νόστιμο καρπό
αμέσως θ’ αντικρίσειες. (Το μήλο).
Ποιο φρούτο αναστενάζει για το λάδι; (Το αχλάδι).
Είμαι κίτρινο χνουδάτο
και στυφό και μυρωδάτο.
Γίνομαι και πιο καλό
αν με κάνουνε γλυκό. (Το κυδώνι).
Αλλά και το διαχρονικό:
Χίλιοι μύριοι καλογέροι
σ’ ένα ράσο τυλιγμένοι. (Το ρόδι).
Τις ίδιες ημέρες, ο καιρός θεωρείται ιδανικός για την σπορά των κουκιών.
Του Άϊ Λουκά, σπείρε κουκιά. (18 Οκτώβρη).
Τον λένε και Αγιοδημητριάτη, από τη μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου, στις 26 του μήνα, όπου και αναφέρεται στις καλές ημέρες, την ίδια περίοδο.
Του Άϊ Δημητράκη, το μικρό καλοκαιράκι.
Αυτή η καλοκαιριάτικη αναλαμπή δίνει, την ευκαιρία στους ανθρώπους της υπαίθρου να προλάβουν να οργώσουν, να σπείρουν, να ετοιμαστούν για το χειμώνα, να κατεβάσουν τα κοπάδια στα χειμαδιά.
Η παράδοση θέλει την ημέρα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου να ανοίγουν τα κρασοβάρελα, με το καινούριο κρασί.
Ο λαός έχει χρονικό σύνορο τους δύο Άγιους, στρατηλάτες, καβαλάρηδες, που χωρίζουν μετεωρολογικά το χρόνο, (σε χειμερινό και θερινό), ανάλογα και με τις ασχολίες των ανθρώπων της υπαίθρου.
Του Άϊ Δημητρού, μέσα το κρεβάτι.
Του Άϊ Γιωργού, έξω το κρεβάτι.
Τους έχουν τόσο πολύν τιμήσει, στην πατρίδα μας, που οι Δημήτρηδες, συναγωνίζονται τους Γιώργηδες!
Η μεγαλύτερη εγγύηση για την καλοκαιρία, είναι τα χρυσάνθεμα, που ανθίζουν αυτή την εποχή, γι’ αυτό τα λέμε και «αγιοδημητριάτικα».
Η παράδοση λέει για τα χρυσάνθεμα, πως νοιάζονταν πολύ τον Οκτώβρη, όταν τον έβλεπαν θλιμμένο, να τριγυρίζει κάτω από τα γυμνά δέντρα καθώς έπεφταν και τα τελευταία τους φύλλα, τις ζεστές ημέρες που χάνονταν, τον ουρανό που συχνά ήταν συννεφιασμένος. Έτσι αποφάσισαν να ζητήσουν από το Θεό να τα αφήσει να ανθίζουν τον Οκτώβρη, για να του διώχνουν τη θλίψη!
Ανάλογα με τον καιρό, σε πολλά μέρη ξεκινά το λιομάζωμα.
Το Οκτωβριανό το λάδι, άλλος μήνας δεν το κάνει.
Στα χρόνια της παιδικής ανεμελιάς, με το πρώτο ψιλόβροχο, τα πρωτοβρόχια, τρέχαμε παρέες, παρέες, και πιασμένοι από τα χέρια σε κύκλο, τραγουδούσαμε:
Βρέχει, βρέχει, ψιχαλίζει και το μάρμαρο ποτίζει.
Και ο ποντικός χορεύει και η γάτα μαγειρεύει…
Γεμίζαμε αγκαλιές, με κυκλάμινα, σε κάθε περίπατο, στις εξοχές, στους κοντινούς λόφους. Εκείνα τα πανέμορφα μωβ ροζέ αγριολούλουδα, με τον τρυφερό, λεπτόκορμο κόκκινο μίσχο, τα χαρακτηριστικά καρδιόσχημα φύλλα και τη γλυκιά απαλή μυρωδιά, που φυτρώνουν, ανάμεσα από ξερόφυλλα, κάτω από θάμνους, μέσα από σχισμάδες βράχων.
Να αντέχουν αντλώντας δύναμη μέσα από την απίστευτη δύναμη της φύσης στο ξεροβόρι, να μεγαλώνουν, να ανθίζουν. Σύμβολο αντοχής και ελπίδας, στον Οκτώβρη, που κάνουν τον ποιητή να αναρωτιέται:
Κυκλάμινο, κυκλάμινο,
στου βράχου τη σχισμάδα.
Πού βρήκες χρώματα κι ανθείς,
πού μίσχο και σαλεύεις; (Γιάννης Ρίτσος)
Καλό μήνα!!!
* Η Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου ασχολείται συστηματικά με την Τοπική Ιστορία και την Λαογραφία της Αίγινας και αρθρογραφεί για τα θέματα αυτά στον τοπικό τύπο.