"Ω θύγατερ Αδάμ και μήτηρ Θεού"
Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ.
Αύγουστος, ο τελευταίος μήνας του εκκλησιαστικού μας έτους. Αφιερωμένος αρχικά
κατά τα βυζαντινά χρόνια στον Τίμιο Σταυρό, εξ’ ου και η πρόοδος του Τιμίου Σταυρού την πρώτη του μηνός, η λιτάνευση στη Βασιλίδα των Πόλεων, την Κωνσταντινούπολη και η τέλεση του Αγιασμού προς αποφυγή μολυσματικών ασθενειών, όπως μας σημειώνει σε μια ομιλία του ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς1.Μετά την κλοπή του Τιμίου Ξύλου από τους δυσεβείς και σφετεριστές Σταυροφόρους, ο μήνας αυτός αφιερώθηκε στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, αφού στις 15 Αυγούστου εορτάζεται η πάνσεπτος Κοίμηση και η εις ουρανούς Μετάστασή της, που αποτελεί για εμάς τους Ορθοδόξους το θεομητορικό Πάσχα μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού.
Είναι δε παράδοση της Εκκλησίας μας, όταν αναφερόμαστε στο πρόσωπο του Χριστού, να θέτουμε «φυλακή» στο στόμα μας κατά τον ιερό ψαλμωδό: «Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου»2. Και τούτο, γιατί είμαστε άγευστοι της χάριτος του Θεου και, συγχρόνως, δεν διαθέτουμε και την καρδιακή καθαρότητα.
Εξίσου, επίσης, σημαντικό είναι να περιφρουρούμε το στόμα μας και τα χείλη μας, όταν πρόκειται να μιλήσουμε περί του προσώπου της Υπεραγίας Θεοτόκου. Άν ο Μωυσής άκουσε τη φωνή του Θεού που του έλεγε: «λύσε το υπόδημα των υποδημάτων σου»3 μπροστά στην φλεγομένη και μη κατακαιομένη βάτο, πόσο μάλλον οφείλουμε προσοχή για το πως θα σταθούμε και θα μιλήσουμε για το πρόσωπο, το οποίο ουράνωσε το γεώδες ημών φύραμα!
Γι’ αυτό και παρακαλούμε μαζί με τους αγίους υμνωδούς της Εκκλησίας μας, κάθε φορά που γιορτάζουμε ένα θεομητορικό γεγονός, να μας δώσουν «γλώσσαν και προφοράν και λογισμόν ακαταίσχυντον»4, προκειμένου να μιλήσουμε για κείνη που μας έδωσε τη δυνατότητα, κατά την έκφραση του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά «ταις αισθήσεσιν τον αόρατον οράν εν είδει και σχήματι»5, να βλέπουμε δηλαδή με τις αισθήσεις μας τον Μονογενή Υιό του Θεού που έγινε άνθρωπος στα πανάχραντα σπλάχνα της.
Κι αν ακόμα διαθέταμε την καθαρότητα των Αγγέλων, την ομολογία και το αίμα των Μαρτύρων, αν ακόμη ήμασταν στολισμένοι με τα δάκρυα των Οσίων, δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τα μεγαλεία της, τα οποία «εποίησεν αυτή ο Δυνατός».
«Ταύτην ουκ ανθρωπίνη γλώττα, ουκ αγγέλων νους υπερκόσμιος κατ' αξίαν ευφημήσαι δύναται, δι' ης ημίν δέδοται την δόξαν Κυρίου τηλαυγώς κατοπτρίζεσθαι». Αληθινά δεν υπάρχει γλώσσα ανθρώπου, ούτε υπερκόσμιος αγγελικός νους, που να μπορεί επάξια να υμνήσει Εκείνη με την οποία μάς δόθηκε η δυνατότητα να θεωρούμε καθαρά τη δόξα του Κυρίου... Ενώνοντας όμως τον πόθο με τον φόβο και πλέκοντας κι από τά δυό διπλό στεφάνι με ιερή ευλάβεια και τρεμάμενο χέρι και ψυχή όλο πόθο, ας προσφέρουμε με ευγνωμοσύνη στην Μητέρα του Βασιλέως, Αυτήν που ευεργέτησε όλη την κτίση6.
Ο Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης ο Ιεροσολυμίτης στη 12η ομιλία του στην Κοίμησή της, την ονομάζει θυγατέρα του Αδάμ και μητέρα του Θεού7. Είναι η απόγονος του Αδάμ αφού γεννήθηκε από τον Ιωακείμ και την Άννα, αλλά συγχρόνως και η μητέρα του Θεού που συνέλαβε εκ Πνεύματος Αγίου και κυοφόρησε στα πανάχραντα σπλάγχνα της τον Μονογενή Υιό και Λόγο του Θεού προκειμένου να σώσει τον άνθρωπο. Μάλιστα ο ιεροσολυμίτης ασκητής, γνώστης της Παλαιάς Διαθήκης, μάς αναφέρει ένα πλήθος προφητειών που αναφέρονται στο πάνσεπτο πρόσωπό της καθώς και στη διακονία της, τονίζοντας ότι «περί σου πάντες οι του πνεύματος υποφήται προϋκελάδησαν»8.
Και πρώτον,το Μυστήριο της καιομένης και μη καταφλεγομένης βάτου καθώς μας εξιστορεί το βιβλίο της Εξόδου9 είναι μια προτύπωση του μεγάλου μυστηρίου του τόκου της Παρθένου Μαρίας. Όπως η βάτος φλεγόταν αλλά «ου κατεκαίετο», έτσι και το πυρ της θεότητος δεν κατέφλεξε την άχραντη γαστέρα της όταν σε αυτήν εσκήνωσε το δεύτερο Πρόσωπο της Παναγίας Τριάδος.
Δεύτερον, περί αυτής ο Προφήτης Δαυίδ τον Χριστόν ελιτάνευσε λέγοντας : «ανάστηθι Κύριε εις την ανάπαυσιν σου, συ και η κιβωτός του αγιάσματός σου»10 καθώς και αναφέρθηκε στην κοίμησή της : «το πρόσωπόν σου λιτανεύσουσιν οι πλούσιοι του λαού»11. Επίσης, ύμνοι εμπνεόμενοι από μεσσιανικούς ψαλμούς, φανερώνουν την παρουσία και τη διακονία της Παναγίας. «Ιδού η παρθένος εν γαστρί έξει... εξελεύσεται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται»12. Στην προφητεία αυτή του πέμπτου ευαγγελιστού, όπως ονομάζεται ο Προφήτης Ησαΐας, διατυπώνεται ξεκάθαρα η σύλληψη και η γέννηση του Σωτήρος Χριστού από την Παρθένο Μαρία. Έτσι οι Προφήτες κινούμενοι θείω Πνεύματι, καθώς προχωρούσε το πλήρωμα του χρόνου, έδειχναν πιο καθαρά το μεγάλο αυτό γεγονός της σωτηρίας και φανέρωναν το απ’ αιώνος μυστήριον.
Τρίτον, αυτήν προφητεύει ως όρος ο Προφήτης Δανιήλ : «λίθος εξ όρους άνευ χειρών ανδρός εκ σου, λατομούμενον, ου τεμνόμενον· αφαιρούμενον, ου διαιρούμενον· τη προσλήψει της καθ’ ημάς ανθρωπότητος»13. Ως όρος υψηλό λοιπόν την χαρακτηρίζει ο Προφήτης, από το οποίο χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση απεκόπη ο λίθος, ο Ιησούς Χριστός δηλαδή, ο οποίος αφού προσέλαβε ολόκληρο το ανθρώπινο φύραμα με το εκούσιο Πάθος Του, τον Σταυρό και την εκ νεκρών Ανάστασή Του, συνέτριψε τις πύλες του Άδου, όπως ακριβώς το λιθάρι που συνέτριψε μια μεγάλη εικόνα στη διήγηση του Προφήτου Δανιήλ14.
Έτσι η Θεοτόκος είναι :
η ζώσα βίβλος,
ο θεόγραφος τόμος,
το μυριοπλάσιον άρμα του Θεού ,
το πίον όρος,
το τετυρωμένον όρος, εν ω ευδόκησεν ο Θεός κατοικείν15.
Γι’ αυτό καταφεύγουμε με εμπιστοσύνη πάντοτε σε αυτήν, αναθέτοντάς της την ελπίδα και την προσδοκία μας, γνωρίζοντας ότι με ασφάλεια θα μεταφέρει τα αιτήματά μας στο θρόνο του Υιού και Θεού της. Κι αν θα πετύχουμε τη σωτηρία μας θα είναι χάρη στις πολλές πρεσβείες και μεσιτείες της παναχράντου Μητρός του Κυρίου μας αλλά και δικής μας μητέρας, της Υπεραγίας Θεοτόκου. Γι’ αυτό και με τον υμνογράφο Κλήμη θα πρέπει να επαναλαμβάνουμε «Οι Θεοτόκον ομολογούντες σε, Μητροπάρθενε, της αδιαδόχου βασιλείας και τρυφής δια σου, Παναγία, επιτυχείν αξιωθήτησαν»16.
1. Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, «Ομιλία ΛΑ’ εκφωνηθείσα εν λιτή τελουμένη κατά την πρώτην του Αυγούστου», ΕΠΕ 10,299
2. Ψαλμ. 140,3
3. Έξ. 3,5
4. Οίκος εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου
5. Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, «Ομιλία ΝΓ’ – Εις την προς τα Άγια των Αγίων είσοδον...», ΕΠΕ 11,342
6. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Η Θεοτόκος – Τέσσερις θεομητορικές ομιλίες» , εκδ. Αποστολικής Διακονίας Αθήνα 1990, «Εγκώμιον Πρώτον εις την Κοίμησιν», σελ. 102.
7. Αγίου Ανδρέα Κρήτης, «Λόγος ΙΒ’ – Εις την κοίμησιν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου», PG 97,1096
8. αυτόθι
9. Έξ. 3,1-4
10. Ψαλμ. 131,8
11. Ψαλμ. 44,13
12. Ησ. 7,14 και 11,1
13. Αγίου Ανδρέα Κρήτης, ο.π. και Δανιήλ 2,34
14. Δανιήλ 2,31-49
15. Αγίου Ανδρέα Κρήτης, «Λόγος ΙΒ’ – Εις την κοίμησιν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου», PG 97,1097
16. Θεοτοκάριον, Δευτέρα εσπέρας, ωδή Ε’, ήχος βαρύς