Κυριακή Η' Ματθαίου: Ο πολλαπλασιασμός των άρτων και των ιχθύων

«Έφαγον πάντες και εχορτάσθησαν»

Ευαγγέλιο-Απόστολος, σχολιασμός

Εὐαγγέλιον:(Ματθ. ιδ΄ 14-22)

Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, εἶδεν ὁ Ἰη­σοῦς πολὺν ὄχλον, καὶ ἐ­σπλαγ­­χνίσθη ἐπ᾿ αὐτοῖς καὶ ἐ­θερά­πευσε τοὺς ἀρρώστους αὐτῶν. ὀψίας δὲ γενομένης προσῆλθον αὐ­τῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· ἔ­ρημός ἐστιν ὁ τόπος καὶ ἡ ὥρα ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον τοὺς ὄχλους, ἵ­να ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀ­γοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· οὐ χρείαν ἔχουσιν ἀπελθεῖν· δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν. οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας. ὁ δὲ εἶπε· φέρετέ μοι αὐτοὺς ὧδε. καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι ἐπὶ τοὺς χόρτους, λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησε, καὶ κλάσας ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις. καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων δώδεκα κοφίνους πλήρεις. οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦ­σαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισ­χίλιοι χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων. Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους.

«Ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν»

Στὸ σημερινὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα ἀ­κούσαμε ὅτι ὁ Κύριος μὲ πέν­τε ψωμιὰ καὶ δύο ψάρια ἔθρεψε πλῆθος ἀνθρώπων, ἀ­πὸ τοὺς ὁποίους μόνο οἱ ἄνδρες ἦταν πέν­τε χιλιάδες! Ἔφαγαν ὅλοι καὶ χόρτασαν καὶ μάλιστα περίσσεψαν δώδεκα κοφίνι­α γεμάτα μέχρι πάνω! Ἡ περικοπὴ αὐτὴ εἶναι κατ᾿ ἐξοχὴν ἐπίκαιρη στὴν ἐποχή μας, ἐποχὴ οἰκονομικῆς κρίσεως, κατὰ τὴν ὁποία πολλοὶ συνάνθρωποί μας στεροῦνται ἀκόμη καὶ τὰ ἀναγκαῖα. Ὡστόσο, γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὸ θαῦμα, θὰ πρέπει νὰ δοῦμε ποιὰ ἦταν ἡ περίσταση στὴν ὁποία ὁ Κύριος τὸ ἐνήργησε, καὶ κατόπιν τί σημαίνει αὐτὸ γιὰ τὴ ζωή μας.

1. Προνοεῖ ἰδιαιτέρως γιὰ ὅσους ἐπίμονα Τὸν ἀναζητοῦν

Ὁ Κύριος καὶ οἱ μαθητές Του εἶχαν ἀποσυρθεῖ σὲ ἔρημο τόπο γιὰ λίγη ξεκούραση. Τὸν ἀντιλήφθηκαν ὅμως τὰ πλήθη καὶ πῆγαν σ᾿ ἐκεῖνο τὸ μέρος. Ἐκεῖνος τοὺς σπλαχνίσθηκε, θεράπευσε τοὺς ἀσθενεῖς τους καὶ δίδαξε ἐπὶ πολλὴ ὥρα, μέχρι ποὺ ἄρχισε νὰ βραδιάζει. Τότε τοὺς ἔθρεψε μὲ αὐτὸ τὸ καταπληκτικὸ θαῦμα.

Αὐτοὺς ἔθρεψε. Αὐτοὺς ποὺ εἶχαν δείξει τέτοιο ζῆλο καὶ αὐταπάρνηση γιὰ τὸν Κύριο. Δὲν τοὺς βρῆκε Ἐκεῖνος· αὐτοὶ Τὸν βρῆκαν, περπατώντας ὧρες, καὶ μάλιστα κουβαλώντας τοὺς ἀρρώστους τους. Δὲν πῆγαν μόνο γιὰ νὰ θεραπευθοῦν, ἀλλὰ ἔδειξαν ἐνδιαφέρον νὰ ἀκούσουν τὴ διδασκαλία Του. Κάθισαν καὶ Τὸν ἄκουγαν ὧρες, χωρὶς νὰ δυσανασχετήσουν καὶ νὰ παραπονεθοῦν. Τόσο τοὺς εἵλκυσε ἡ θεία διδασκαλία Του, ὥστε ξέχασαν τὴν κούρασή τους καὶ δὲν τοὺς ἀπασχόλησε καθόλου οὔτε ποῦ θὰ κοιμηθοῦν οὔτε τί θὰ φᾶνε. Αὐτοὺς ἔθρεψε ὁ Κύριος· τοὺς ἐπίμονους ἀναζητητές Του καὶ φιλόπονους ἀκροατές Του, οἱ ὁποῖοι γιὰ χάρη τῶν πνευματικῶν λησμόνησαν τὰ σωματικά.

Τί σημαίνει ὅμως αὐτὸ γιὰ τὴ ζωή μας;

2. Πάνω ἀπὸ ὅλα ἡ ψυχή!

Ἀπὸ τὸ θαῦμα τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλίων διδασκόμαστε ὅτι ὅ­ταν φροντίζουμε περισσότερο ἀπὸ ὅλα γιὰ τὸν ἐξαγιασμό μας, τότε ὁ Κύριος δὲν θὰ μᾶς στερήσει τίποτε ἀπὸ ὅσα ἔχουμε ἀνάγκη. Τὸ θαῦμα αὐτὸ εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἐφαρμογὴ τῆς ἐντολῆς τοῦ Κυρίου «ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν». Νὰ ζητᾶτε πρῶτα καὶ πάνω ἀπὸ ὅλα, τὰ πνευματικὰ ἀγαθὰ τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν, καὶ τότε ὅλα αὐτὰ τὰ ἐπίγεια, τὰ ἀναγκαῖα γιὰ τὴ σωματική σας συντήρηση, θὰ σᾶς δοθοῦν (Ματθ. ς´ 33).

Εἶναι ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ ψαλμικοῦ χωρίου ποὺ ψάλλουμε στὴν ἱερὴ Ἀ­κολουθία τῆς Ἀρτοκλασίας: «Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καὶ ἐπείνασαν, οἱ δὲ ἐκζητοῦντες τὸν Κύριον οὐκ ἐλαττωθήσονται παντὸς ἀγαθοῦ». Πλούσιοι ποὺ ἐξάρτησαν τὴν εὐτυχία τους ἀπὸ τὰ πλούτη τους, κατάντησαν φτωχοὶ καὶ πείνασαν· ἐνῶ ὅσοι στήριξαν τὴν ἐλπίδα τους στὸν Κύριο καὶ Τὸν ἀναζητοῦν μὲ πόθο, δὲν θὰ στερηθοῦν κανένα ἀγαθό (Ψαλ. λγ´ [33] 11).

Τὸ ζητούμενο λοιπὸν εἶναι νὰ βάλουμε σωστὲς προτεραιότητες: πρῶτα νὰ φροντίζουμε γιὰ τὴ σωτηρία τῆς ψυχῆς μας καὶ μετὰ γιὰ τὴ συντήρηση τοῦ σώματός μας. Νὰ μὴ μᾶς ἀπορροφοῦν οἱ δουλειές μας καὶ παραμελοῦμε τὰ πνευματικά – τὴν καθημερινὴ προσ­ευχὴ καὶ μελέτη, τὸν ἐκκλησιασμὸ κάθε Κυριακή, τὴν τακτικὴ Ἐξομολόγηση καὶ θεία Κοινωνία. Νὰ μᾶς ἀπασχολεῖ πάνω ἀπὸ ὅλα πῶς θὰ ἀρέσουμε στὸ Θεό, καὶ τότε Ἐκεῖνος θὰ εὐλογεῖ τὴν ἐργασία μας καὶ δὲν θὰ μᾶς λείπει τίποτε.

Νὰ φυλάττουμε ἀκόμη τὴν ἀργία τῆς Κυριακῆς, ποὺ δυστυχῶς στὶς μέρες μας καταπατεῖται. Νὰ μὴν ἐργαζόμαστε τὴν Κυριακή, ὅση ἀνάγκη κι ἂν ἔχουμε, καὶ δὲν θὰ μᾶς ἀφήσει ὁ Θεός. «Τὸ κέρδος τῆς Κυριακῆς εἶναι καταραμένο», ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, «καὶ βάνετε φωτιὰ καὶ κατάρα στὸ σπίτι σας καὶ ὄχι εὐλογία», ἔλεγε χαρακτηριστικὰ ὁ Ἅγιος. Τὴν Κυριακὴ νὰ τὴν ἀφιερώνουμε στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ, σὲ πνευματικὴ μελέτη, σὲ ἀγαθοεργίες…

***

Εἶναι πραγματικὰ παράδοξο ὅτι ἕνα τόσο «ὑλικὸ» θαῦμα, ὁ χορτασμὸς τῶν πεντακισχιλίων, δίνει ἕνα τόσο πνευμα­τικὸ μήνυμα. Τὸ μήνυμα νὰ στρέψουμε τὸ ἐνδιαφέρον, τὴν προσοχή, τὴν καρδιά μας ἀπὸ τὰ γήινα στὰ οὐράνια· νὰ ἀγαπήσουμε τὸν Χριστὸ μὲ ὅλη μας τὴ δύναμη, νὰ ἐμπιστευθοῦμε σ᾿ Αὐτὸν ὁλόκληρη τὴ ζωή μας· καὶ τότε Ἐκεῖνος θὰ φροντίσει γιὰ ὅ,τι ἔχουμε ἀνάγκη. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ μόνη λύση στὴν κρίση τῆς ἐποχῆς μας: νὰ σταματήσουμε νὰ δίνουμε τὶς δικές μας ἀν­θρώπινες λύσεις στὰ προβλήματα ποὺ μᾶς ταλαιπωροῦν, καὶ νὰ μᾶς ἀπασχολήσει ἕνα κυρίως ζήτημα: πῶς θὰ βροῦμε τὸν Θεό. Καὶ τότε Ἐκεῖνος θὰ δίνει τὶς δικές Του θαυμαστὲς θεϊκὲς λύσεις σὲ ὅλα τὰ προβλήματά μας.

Ἀπόστολος: (Α΄ Κορ. α΄ 10-17)

Ἀδελφοί, παρακαλῶ ὑμᾶς διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα, ἦτε δὲ κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοῒ καὶ ἐν τῇ αὐτῇ γνώμῃ. ἐδηλώθη γάρ μοι περὶ ὑμῶν, ἀδελφοί μου, ὑπὸ τῶν Χλόης ὅτι ἔριδες ἐν ὑμῖν εἰσι. λέγω δὲ τοῦτο, ὅτι ἕκαστος ὑμῶν λέγει· ἐγὼ μέν εἰμι Παύλου, ἐγὼ δὲ ᾿Απολλώ, ἐγὼ δὲ Κηφᾶ, ἐγὼ δὲ Χριστοῦ. μεμέρισται ὁ Χριστός; μὴ Παῦλος ἐσταυρώθη ὑπὲρ ὑμῶν; ἢ εἰς τὸ ὄνομα Παύλου ἐβαπτίσθητε; εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ ὅτι οὐδένα ὑμῶν ἐβάπτισα εἰ μὴ Κρίσπον καὶ Γάϊον, ἵνα μή τις εἴπῃ ὅτι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐβάπτισα. ἐβά­πτισα δὲ καὶ τὸν Στεφανᾶ οἶκον· λοιπὸν οὐκ οἶδα εἴ τινα ἄλλον ἐβάπτισα. οὐ γὰρ ἀπέστειλέ με Χριστὸς βαπτίζειν, ἀλλ᾿ εὐαγγελίζεσθαι, οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἵνα μὴ κενωθῇ ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ.

«Παρακαλῶ ὑμᾶς, ἀδελφοί... ἵνα τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα»

Εἶχαν χωριστεῖ σὲ φατρίες οἱ Χριστια­νοὶ τῆς Κορίνθου καὶ βρίσκονταν σὲ διαρκὴ διαμάχη καὶ διαφωνία. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος μὲ πόνο ψυ­χῆς τοὺς γράφει: «Παρακαλῶ ὑμᾶς, ἀ­­­­δελφοί, διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ­Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα». Σᾶς παρακαλῶ, ἀδελφοί, στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, νὰ ὁμολογεῖτε ὅλοι τὴν ἴδια πίστη καὶ νὰ μὴν ὑπάρχουν μεταξύ σας διαφωνίες καὶ διαιρέσεις.

Αὐτὴ ἡ ἔντονη προτροπὴ τοῦ Ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν γιὰ ἑνότητα μᾶς δίνει τὴν ἀφορμὴ νὰ ὑπογραμμίσουμε, πρῶτον, πόσο μεγάλη πληγὴ ἀποτελεῖ ἡ διάσπαση τῆς ἑνότητος μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ, δεύτερον, πῶς μπορεῖ νὰ ἀποφευχθεῖ μία τέτοια θλιβερὴ κατάσταση.

1. «Μεμέρισται ὁ Χριστός;»

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, καὶ ὅταν τὰ μέλη της δὲν εἶναι ἑ­­νωμένα, τότε παρουσιάζεται ὁ Χριστὸς κομματιασμένος! Εἶναι τραγικό, ἀλλὰ εἶναι ἀλήθεια: Κάθε διαίρεση μεταξὺ τῶν πιστῶν ἀποτελεῖ πρωτίστως καίριο πλῆγμα καὶ προσβολὴ ἐναντίον τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτὸ καὶ διαμαρτύρεται ἔντονα ὁ θεῖος Ἀπόστολος: «Μεμέρισται ὁ Χριστός;». Κομματιάστηκε λοιπὸν ὁ Χριστός; Εἶναι δυνατὸν νὰ κοινωνοῦμε ἀπὸ τὸ ἴδιο ἅγιο Ποτήριο καὶ νὰ εἴμαστε διασπασμένοι; «Εἷς ἄρτος, ἓν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμεν» (Α΄ Κορ. ι΄ 17). Ἕνας εἶναι ὁ οὐράνιος ἄρτος, γι’ αὐτὸ ἕνα σῶμα εἴμαστε οἱ πολλοί.

Ἂς θυμηθοῦμε πῶς ζοῦσαν ἐκεῖνοι οἱ πρῶτοι Χριστιανοὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων: «Τοῦ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία», ἀναφέρουν οἱ «Πράξεις τῶν Ἀποστόλων» (δ΄ 32), κάνοντας φανερὸ ὅτι ὅλοι οἱ πιστοὶ εἶχαν ἁρμονικὴ καὶ ἀδιάσπαστη ὁμοφροσύνη‧ ἦταν μιὰ ψυχὴ καὶ μιὰ καρδιά! 

Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὴ διάσπαση τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, οἱ διαιρέσεις καὶ δια­φωνίες μεταξὺ τῶν Χριστιανῶν ἔχουν ἀρ­νητικὸ ἀντίκτυπο καὶ στοὺς ­ἀν­θρώπους ποὺ βρίσκονται μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεό. Πῶς νὰ πιστέψουν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι ὅτι ὁ Θε­ὸς εἶναι ἀγάπη, ὅταν βλέπουν τοὺς Χρι­στια­νοὺς νὰ βρίσκονται σὲ διαμάχη καὶ ἀν­­­τίθεση; Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς καὶ ὁ ­Κύριος ­Ἰη­σοῦς προέτρεψε τοὺς μαθητές του νὰ δι­α­τηρήσουν τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ­ἑνότητα μεταξύ τους λέγοντας: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀ­­γάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις»· δηλαδή, ἀπ’ αὐτὸ θὰ μάθουν ὅλοι ὅτι εἶστε δικοί μου μαθητές, ἀπὸ τὸ ἂν ἔχετε ἀ­­γάπη μεταξύ σας (Ἰω. ιγ΄ 35).

2. Ἡ θεραπεία τῆς πληγῆς

Εἶναι ὁλοφάνερη καὶ ἐπιτακτικὴ ἡ ἀνάγκη νὰ καλλιεργοῦμε τὴν ὁμοφροσύνη καὶ τὴν ἑνότητα μεταξύ μας καὶ νὰ ἀποφεύγουμε καθετὶ ποὺ δημιουργεῖ διαιρέσεις καὶ ἀντιπαλότητες μέσα στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. Πῶς ὅμως θὰ γίνει αὐτό; 

Πρῶτον μὲ τὴν ταπεινοφροσύνη. Ἂν ἐξετάσουμε τὸν βαθύτερο λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο δὲν ὑπάρχει ἑνότητα μεταξύ μας, θὰ διαπιστώσουμε ὅτι λείπει ἡ ταπεινοφροσύνη. Ἀντὶ αὐτῆς παρουσιάζεται ὁ ἐγωισμός, ὁ ὁποῖος σὰν δυναμίτης τινάζει στὸν ἀέρα τὸ οἰκοδόμημα τοῦ νηφάλιου διαλόγου καὶ τῆς ἁρμονικῆς συν­εργασίας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἀπόστολος Πέτρος μᾶς παρακινεῖ νὰ ἐγκολπωθοῦμε τὴν ἀρετὴ αὐτὴ ὑποτασσόμενοι ὁ ἕνας στὸν ἄλλον: «Πάντες ἀλλήλοις ὑποτασσόμενοι τὴν ταπεινοφροσύνην ἐγκομβώσασθε» (Α΄ Πέτρ. ε΄ 5). 

Κι ἕνα δεύτερο σημεῖο ἀπαραίτητο γιὰ τὴ διασφάλιση τῆς ἑνότητος εἶναι ἡ ὑπακοή μας στὸν Κύριο καὶ τὴν Ἐκκλησία του. Δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ἑνότητα ἂν δὲν ἀκολουθοῦμε τὴν πίστη καὶ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν ἔχουμε δικαίωμα νὰ αὐτοσχεδιάζουμε σὲ ζητήματα Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ζωῆς. «Εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα» (Ἐφ. δ΄ 5), λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Αὐτὴν τὴν «μίαν πίστιν» καὶ τὴν ἀλήθεια ποὺ μᾶς παραδόθηκε καλούμαστε κι ἐμεῖς νὰ ἀκολουθήσουμε. Ἂν αὐτὴ τὴν πίστη ποὺ μᾶς ἀποκάλυψε ὁ Κύριος καὶ μᾶς δίδαξαν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ οἱ θεοφώτιστοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, τὴν ἔχουμε ὡς βάση στερεὴ καὶ ἀκλόνητη, τότε πράγματι θὰ λέγουμε «τὸ αὐτὸ πάντες» καὶ δὲν θὰ ὑπάρχουν μεταξὺ μας διαφωνίες καὶ ἀντεγκλήσεις. 

❁ ❁ ❁

Δὲν ὑπάρχει πιὸ πολύτιμο ­πράγμα γιὰ τὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὴν ἑνότητα τῶν μελῶν της. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, λίγο πρὶν ἀκολουθή­σει τὴν πορεία τῆς ­σταυρικῆς του ­θυσίας, προσευχήθηκε γιὰ τὴν ἑνότητα τῶν μαθη­τῶν του καὶ μάλιστα προέβαλε ὡς πρότυπο ­ἑνότητος τὴν κοινωνία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὅπως εἶναι ἑνωμένοι ὁ ­Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦ­μα σὲ μιὰ ἄρρηκτη ἑνότητα καὶ ἀγαπητικὴ κοινωνία, ἔτσι καλούμαστε νὰ ζοῦμε καὶ οἱ πιστοὶ Χριστιανοί. Ἂς ἐξαφανίσουμε λοιπὸν κάθε αἰτία διαμάχης καὶ χωρισμοῦ κι ἂς παρακαλοῦμε τὸν Κύριο νὰ μᾶς χαρίζει τὴν ὕψιστη δωρεὰ τῆς ­ἑνότητος γιὰ νὰ οἰκοδομοῦνται οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων καὶ νὰ δοξάζεται τὸ πανάγιον ὄ­­νομά του.

https://www.osotir.