Βιογραφία-υμνολογία
«Εἰς Ἐμμαοὺς βλέπειν σε κἂν πρὶν εἰργόμην,
(Λουκᾶς λέγει), τρανῶς σε νῦν Χριστὲ βλέπω».
Ὀγδοάτῃ δεκάτῃ πέρατος βίου ἔμμορε Λουκᾶς.
Καταγωγή
 |
Λουκάς ο Ευαγγελιστής
|
Ο Άγιος Λουκάς ο Ευαγγελιστής καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας και η εθνικότητα του ήταν Ελληνική. Είναι ο συγγραφέας του ομώνυμου Ευαγγελίου και των Πράξεων των Αποστόλων, βιβλία τα οποία περιλαμβάνονται στην Αγία Γραφή.
Ήταν γιατρός στο επάγγελμα (Κολ. 4,14), όμως γνώριζε πολύ καλά τη ζωγραφική τέχνη. Μάλιστα σε αυτόν αποδίδονται οι πρώτες εικόνες της Θεοτόκου με τον Ιησού Χριστό βρέφος στην αγκαλιά της (μία υπάρχει μέχρι σήμερα στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου), καθώς και αυτές των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Ο Λουκάς είναι ο μοναδικός ευαγγελιστής ο οποίος υπήρξε εθνικός, και αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι μνημονεύεται στο Κολ. 4,10-11 ξεχωριστά από τους άνδρες της περιτομής, δηλαδή τους Ιουδαίους.
Ο βίος του Αγίου Λουκά
Ο Λουκάς αναφέρεται ονομαστικά τρεις φορές στη Καινή Διαθήκη και είναι λίγα τα στοιχεία που υπάρχουν για το πρόσωπό του.
Ο Λουκάς δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας των όσων είπε και έκανε ο Ιησούς (Λουκ. 1,1-4), αν και αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα να ήταν ένας από τους ακολούθους του Ιησού. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ήταν ένας από τους εβδομήντα μαθητές που ο Κύριος απέστειλε (Λουκ. 10,1). Κάποιοι άλλοι, πως ήταν από τους Έλληνες που ζήτησαν να δουν τον Κύριο (Ιω. 12,20-21).
Ο Λουκάς υπήρξε στενός συνεργάτης του Παύλου και τον συνόδεψε σε πολλές από τις περιοδείες του. Στη χριστιανική πίστη κατηχήθηκε από τον ίδιο τον Παύλο και έκτοτε αφοσιώθηκε στο κήρυγμα του Ευαγγελίου.
Από το πρώτο πληθυντικό που χρησιμοποιεί στο βιβλίο των Πράξεων, συμπεραίνεται ότι συνόδευσε τον Παύλο στη Τρωάδα, πήγε μαζί του στη Μακεδονία και έπειτα μέχρι τους Φιλίππους (Πράξ. 16,10-12). Δεν έμεινε όμως μαζί του αλλά εγκατέλειψε την πόλη, γιατί χρησιμοποιεί τρίτο πληθυντικό πρόσωπο (Πράξ. 16,25-17,1).
Επτά περίπου χρόνια αργότερα, όταν ο Παύλος πήγε από τους Φιλίππους στην Ιερουσαλήμ, ο Λουκάς τον ακολούθησε και πάλι (Πράξ. 20,6-21,18), καθώς επίσης και στη Ρώμη (Πράξ. 27,1). Ήταν συνεπιβάτης με τον Παύλο στο πλοίο που ναυάγησε (Πράξ. 28,2) και έφτασε μαζί του στις Συρακούσες και τους Ποτιόλους (Πράξ. 28,12-26).
Σύμφωνα με τις επιστολές του Παύλου ήταν συνοδός του μέχρι το τέλος της πρώτης φυλακίσεώς του (Κολ. 4,14. Φιλήμ. εδ. 24), καθώς και κατά τη δεύτερη λίγο πριν το τέλος του Παύλου (Β' Τιμ. 4,11).
Ο Παύλος τον χαρακτηρίζει "αγαπητό" (Κολ. 4,14) και ως το "μόνο πιστό συνεργάτη του" (Β' Τιμ. 4,11). Ο Λουκάς παρέμεινε πιστός και αφοσιωμένος στον Παύλο, μέχρι το τέλος της ζωής του Αποστόλου. Το όνομα του Λουκά μνημονεύει ο Παύλος στις επιστολές της αιχμαλωσίας Προς Κολοσσαείς (4,14) και Προς Φιλήμονα (24). Στην Β΄ επιστολή προς Τιμόθεον, ο Λουκάς αναφέρεται ως ο μόνος εναπομείνας κοντά στον υπερεξηκονταετή Απόστολο, γεγονός που φανερώνει και τον μεταξύ τους δεσμό. Ο Λουκάς ως ιατρός θα ήταν αναμφίβολα χρησιμότατος συνοδός για τον Παύλο στις περιοδείες του.
Μια περιεκτική μαρτυρία για τον Λουκά, μας παραδίδει ο λεγόμενος αντιμαρκιωνιτικός πρόλογος στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον (160-180 μ.Χ), "Εστιν ο Λουκάς Αντιοχεύς Σύρος, ιατρός τη τέχνη, μαθητής αποστολών γενόμενος καί ύστερον Παυλω παρακολουθησας μέχρις του μαρτυρίου αυτού, δουλεύσας τω κυριω άπερισπαστως. Αγύναιος, άτεκνος, ετών ογδοήκοντα τεσσάρων εκοιμήθη εν τη Βοιωτία, πλήρης πνεύματος αγίου".
Το συγγραφικό έργο του Λουκά
Ο Λουκάς είναι ο συγγραφέας του τρίτου Ευαγγελίου και των Πράξεων Αποστόλων. Η μαρτυρία αυτή ανάγεται στον Ειρηναίο, κατά την ιστορική πληροφορία του Ευσεβίου, "Ο Λουκάς δε, ο ακόλουθος του Παύλου, κατέγραψεν εις βιβλίον το υπ' εκείνου κηρυσσόμενον ευαγγέλιον".
Σε άλλο σημείο, ο Ευσέβιος αναφέρει σχετικά,
"Ο δε Λουκάς, καταγόμενος μεν από την Αντιόχειαν, ιατρός δε το επάγγελμα, συνεργασθείς επί μακρόν με τον Παύλον και συναναστραφείς τους άλλους Αποστόλους όχι παρέργως, μας άφησεν υποδείγματα της θεραραπευτικής των ψυχών, την οποίαν απέκτησεν από τούτους, εις δύο Θεόπνευστα βιβλία, ήτοι το Ευαγγέλιον το οποίον βεβαιώνει ότι συνέταξε συμφώνως προς όσα παρέδωσαν εις αυτόν οι εξ αρχής γενόμενοι αυτόπται και υπηρέται του λόγου, τους οποίους, όπως λέγει, παρηκολούθησεν όλους από την αρχήν, και τας Πράξεις των Αποστόλων, τας οποίας συνέταξε παραλαβών όχι δι' ακοής αλλά δι' αυτοψίας".
Το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο είναι το τρίτο στην κατάταξη του Κανόνα της Καινής Διαθήκης. Το Ευαγγέλιό του παρίσταται συμβολικά με τον μόσχο "προς έκφρασιν της θυσίας του Ιησού Χριστού".
Διακρίνεται από τα άλλα Ευαγγέλια για την ακριβέστατη ιστορική τοποθέτηση των γεγονότων, αλλά και το γλωσσικό του χαρακτήρα. Ο Λουκάς ήταν φίλος με τον Θεόφιλο, στον οποίο εξιστορεί τα γεγονότα της επίγειας ζωής του Ιησού (Λουκ. 1,3).
Ο Λουκάς είναι ο συγγραφέας και των Πράξεων. Ισχυρές ενδείξεις που επιβεβαιώνουν την παράδοση αυτή, θεωρούνται, α) η μνημόνευση του ονόματος του Λουκά στις παύλειες επιστολές με τρόπο που δείχνει να είναι "χρησιμότατος συνοδός" του Παύλου (Κολ. 4,14. Β΄ Τιμ. 4,11. Φιλημ. 24), β) η ομοιότητα γλώσσας και ύφους στα δύο έργα (στο Ευαγγέλιο και στις Πράξεις), γ) το σύνολο των λεγομένων "ημείς" εδαφίων (Πραξ. 16,10-17. 20,5-16. 21,1-17. 27,1-28) τα οποία, κατά γενική εκτίμηση, αποτελούν ένα είδος οδοιπορικού ημερολογίου σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο, το οποίο διατηρούσε ο Λουκάς ως συνοδός του Παύλου, και άρα ως αυτόπτης μάρτυρας, στη δεύτερη και τρίτη περιοδεία του.
Ο ευαγγελιστής Λουκάς ως αγιογράφος-
Παραθέτουμε δύο άρθρα σχετικά με τις εικόνες της Θεοτόκου, που αποδίδονται στον Ευαγγελιστή Λουκά.
Παναγόπουλος Δημήτριος
Οἱ πρῶτες εἰκόνες τῆς Παναγίας
Πολλοὶ ἔχουν τὴ γνώμη ὅτι οἱ πρῶτες εἰκόνες τῆς Παναγίας εἶναι τοῦ Ἀποστόλου Λουκᾶ. Δὲν εἶναι σωστὸ αὐτό. Οἱ πρῶτες εἰκόνες τῆς Παναγίας εἶναι οἱ ἀχειροποίητες, δηλαδὴ χωρὶς ἀνθρώπινο χέρι.Ἡ παράδοση λέει ὅτι ὅταν ζοῦσε ἡ Παναγία, ὁ ἀπόστολος Πέτρος καὶ ὁ Ἰωάννης ἔφτιαξαν μία ἐκκλησία γιὰ τὴ Παναγία χωρὶς ἡ ἴδια νὰ τὸ γνωρίζει, στὴ Λήδα – ἀπέξω ἀπὸ τὸ Τὲλ Ἀβὶβ – ποὺ εἶναι ἡ πατρίδα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καὶ ὑπάρχει ὁ τάφος του. Παρακάλεσαν τότε τὴ Παναγία νὰ πάει ἐκεῖ καὶ νὰ εὐλογήσει τὴν Ἐκκλησία. Ἐκείνη τοὺς εἶπε πηγαίνετε καὶ θὰ μὲ βρεῖτε ἐκεῖ. Οἱ Ἀπόστολοι νόμισαν πὼς θὰ πήγαινε ἐκεῖ μὲ κάποιο ἄλλο μέσο καὶ ἀπὸ εὐγένεια καὶ εὐσέβεια ἔσπευσαν γρηγορότερα γιὰ νὰ τὴν προλάβουν καὶ νὰ τὴν ὑποδεχθοῦν. Ὅμως ὅταν μπῆκαν μέσα παραδόξως εἶδαν σὲ μιὰ κολόνα στὸ Ἱερὸ μία εἰκόνα τῆς Παναγίας μὲ τὸ πρόσωπό της καὶ τὸ σῶμα της ὁλόκληρο.Αὐτὴ ἦταν ἡ πρώτη καὶ ἀχειροποίητη εἰκόνα της.Παρόμοια ἀχειροποίητη εἰκόνα ἦταν καὶ ἐκείνη τοῦ Ἱεροῦ Μανδηλίου μὲ τὴ μορφὴ τοῦ προσώπου τοῦ Κυρίου ποὺ ἀποτυπώθηκε ἀπὸ τὸν ἱδρώτα τοῦ Χριστοῦ
καὶ θεράπευσε τὸ βασιλιὰ τῆς Ἐδέσσης Αὔγαρο, ὅταν ἐκεῖνος εἶχε στείλει ἀπεσταλμένους νὰ τὸν βροῦν γιὰ νὰ προσευχηθεῖ γι’ αὐτόν.Ὑπῆρξε καὶ δεύτερη ἀχειροποίητη εἰκόνα τῆς Παναγίας: Οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ἔφτιαξαν ἕνα πολὺ ὡραῖο Ναό, ἀλλὰ κάποια στιγμὴ οἱ Ἑβραῖοι ἤθελαν νὰ τὸν πάρουν. Μετὰ ἀπὸ διαμάχη τελικὰ τὸ θέμα ἔφθασε στὰ δικαστήρια καὶ ἐπειδὴ ἦταν δύσκολη ἀπόφαση, ὁ δικαστὴς ζήτησε νὰ σφραγίσουν τὸν Ναὸ καὶ νὰ περιμένουν ὅλοι κάποιο σημάδι ἐξ οὐρανοῦ. Ὅταν ἀργότερα ἄνοιξαν τὸν Ναό, εἶδαν παραδόξως στὸ ἀριστερὸ πάνω μέρος τοῦ Ἱεροῦ τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας. Ὁ δικαστὴς τότε ρώτησε τί εἶναι αὐτὸ ποὺ βλέπει, καὶ τοῦ ἀπάντησαν οἱ χριστιανοὶ ὅτι εἶναι ἡ μορφὴ τῆς Παναγίας, τῆς Μαρίας μητρὸς τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ μας καὶ ἔτσι ἀποφάσισε νὰ τὴ δώσουν στοὺς χριστιανούς.Μετὰ τὶς παραπάνω δύο εἰκόνες ποὺ ἀναφέραμε ἔρχονται οἱ εἰκόνες τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ. Ὅμως μόνο τρεῖς εἰκόνες ποὺ ὑπάρχουν μέχρι σήμερα εἶναι τοῦ Εὐαγγελιστοῦ.Ἡ μία βρίσκεται στὰ Καλάβρυτα στὸ Μέγα Σπήλαιο καὶ εἶναι ἀπὸ κερὶ καὶ λιβάνι (κηρομαστίχα) ἀνάγλυφος, ἡ δεύτερη εἶναι τῆς Σουμελᾶ κοντὰ στὴ Βέροια, εἶναι μὲ χρῶμα καὶ ἡ Τρίτη εἶναι στὴ Κύπρο τῆς Παναγίας τοῦ Κύκκου καὶ εἶναι φτιαγμένη μὲ ψηφίδα. Ὅλες οἱ ἄλλες εἰκόνες ποὺ ὑπάρχουν εἶναι σύμφωνα μὲ αὐτὲς τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ καὶ ὄχι τοῦ ἴδιου τοῦ Λουκᾶ.
Ἀπὸ αὐτὲς τὶς τρεῖς ἔχουν ξεσηκώσει οἱ ἁγιογράφοι, ὁ καθένας μὲ τὴ τέχνη του, ὅλες τὶς ἄλλες ποὺ ἀνέρχονται κατ’ ἄλλους σὲ πενήντα καὶ κατ’ ἄλλους σὲ ἑκατὸν εἴκοσι ἢ καὶ ἑκατὸ πενήντα.
Στὴ συνέχεια θὰ ἀναφέρουμε πῶς δημιουργήθηκαν αὐτὲς εἰκόνες.
Ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἦταν ἐρασιτέχης ζωγράφος καὶ ἀπὸ εὐχαρίστηση καὶ σεβασμὸ ἤθελε νὰ φτιάσει σὲ μία εἰκόνα ἕνα πορτραῖτο τῆς Παναγίας. Πῆγε μιὰ μέρα καὶ ρώτησε τὴ Παναγία νὰ τῆς φτιάξει μία εἰκόνα καὶ ἔλαβε τὴν θετική της ἀπάντηση.
Τότε ἐμφανίσθηκε ὁ ἀρχάγγελος Μιχαὴλ μεταφέροντας τρία σανίδια καὶ τοῦ τὰ ἔδωσε. Ἐκεῖνος ἀπὸ σεβασμὸ δὲν τὸν ρώτησε γιατί τοῦ ἔδωσε τρία σανίδια, ἀφοῦ μιὰ εἰκόνα ἤθελε νὰ φτιάξει.
Σὲ λίγο καιρὸ ἔφτιαξε μία εἰκόνα καὶ ἀμέσως τὴν παρουσίασε στὴ Παναγία μας.
Ἐκείνη ὅταν τὴν εἶδε τοῦ εἶπε ὅτι ἦταν ὡραία, ἀλλά, πρόσθεσε ὅτι κάτι λείπει. «Μόνη μου εἶμαι; Δὲν ἔχω γυιό;» Ὁ Λουκᾶς τὴν εἶχε φτιάσει δεομένη, μόνη της.Αὐτὴ ἡ εἰκόνα εἶναι στὰ Σουμελὰ στὸ συνοικισμὸ τῶν Ποντίων. Κατόπιν ἔφτιασε ἄλλη μία μὲ τὸ Χριστὸ μαζί, εἶναι ἡ σημερινὴ εὑρισκόμενη στὸ Μέγα Σπήλαιο στὰ Καλάβρυτα.Τὴν ἀποκάλυψε καὶ αὐτὴ στὴ Παναγία. Ἐκείνη τὸν ἐνεθάρρυνε πὼς εἶναι πολὺ καλὴ ἀλλά.. εἶχε βάλει τὸ Χριστὸ μας δεξιὰ γι’ αὐτὸ λέγεται δεξιοκρατοῦσα. Ὁπότε ἔφτιαξε τὴ τρίτη εἰκόνα ποὺ εἶχε βάλει τὸ Χριστὸ στὸ ἄλλο κανονικὸ χέρι, τὴν εὑρισκομένη σήμερα στὴ Κύπρο καὶ εἶναι ποὺ ἀπεικονίζεται μὲ κεκαλυμμένο τὸ πρόσωπό της.
Νὰ λοιπὸν τὰ τρία σανίδια ποὺ ἔφερε στὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ ὁ ἀρχάγγελος ποὺ προαναφέραμε.
Τὶς τρεῖς αὐτὲς εἰκόνες τὶς εὐλόγησε ἡ Παναγία μας μὲ τὸ πανάγιό της χέρι καὶ εἶπε: «Ἡ χάρις τοῦ ἐξ’ ἐμοῦ γεννηθέντος Κύριου μου καὶ Θεοῦ μου, νὰ εἶναι μετ’ αὐτῶν» Αὐτὴ ἡ εὐλογία, τὶς διασώζει μέχρι σήμερα μετὰ ἀπὸ τόση κακία εἴκοσι αἰώνων, διότι εἶναι ἀλήθεια ὅτι δὲν εἶναι τόσο εὔκολο οἱ εἰκόνες αὐτὲς νὰ παραμένουν τόσους αἰῶνες, ἂν δὲν ὑπάρχει ἡ ἄνωθεν βοήθειά της.
Μὲ βάση αὐτὲς τὶς εἰκόνες ἔχουμε τὶς ἄλλες ἀντίγραφες εἰκόνες καὶ ἀπὸ διάφορα ἱστορικὰ περιστατικὰ ἔχουμε ἐπίσης πολλὲς ἄλλες εἰκόνες μὲ ἑξακόσιες περίπου προσωνυμίες κάτω ἀπὸ διάφορα περιστατικὰ ὅπως εἶναι ἡ Παναγία ἡ Τριχεροῦσα, ἡ Φανερωμένη, τοῦ Ἄξιόν Ἐστι, ἡ Πορταΐτισσα, τῆς Τήνου, ἡ Κανάλα, ἡ Ἐλευθερώτρια καὶ ἄλλες.
Συμπερασματικά, οἱ παραπάνω τρεῖς ἀχειροποίητες εἰκόνες, μιά τοῦ Κυρίου καὶ δύο τῆς Παναγίας μας, καὶ οἱ τρεῖς τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, ἀπαντοῦν στοὺς ἀσεβεῖς ποὺ δὲν δέχονται τὶς εἰκόνες.
Το κήρυγμα του Αγίου Λουκά και το μαρτύριό του
Τι απέγινε ο Λουκάς μετά το μαρτύριο του Παύλου, τον οποίο συνόδευσε μέχρι το τέλος της ζωής του (Β' Τιμ. 4,11) και πως ολοκλήρωσε το βίο του δεν είναι γνωστό. Η παράδοση εμφανίζεται αρκετά συγκεχυμένη. Θεωρείται πιθανό ότι ο ευαγγελιστής λόγω του διωγμού των χριστιανών, θα πρέπει να εγκατέλειψε τη Ρώμη.
Ο Συμεών ο Μεταφραστής αναφέρει ότι ο Λουκάς, μετά τη Ρώμη μετακινήθηκε ανατολικά, διέσχισε τη Λιβύη και έφτασε στην Αίγυπτο, χειροτονήθηκε επίσκοπος στη Θηβαΐδα, όπου και πέθανε. Κατά τον Γαυδέντιο (4ος αι.), επίσκοπο της ιταλικής πόλης Βρέσκιας, ο Λουκάς έζησε στην Πάτρα.
Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση ο Λουκάς περιόδευσε στη Δαλματία, Ιταλία, Γαλλία, Μακεδονία, Αχαΐα, Βοιωτία κ.α.
Σύμφωνα με τον Γρηγόριο το Θεολόγο, ο Λουκάς συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων μαρτύρων της Εκκλησίας.
Σύμφωνα με τον αντιμαρκιωνιτικό πρόλογο, τον Ιερώνυμο και τον Συμεών Μεταφραστή, ο Λουκάς πέθανε στη Θήβα της Βοιωτίας σε ηλικία 84 ετών. Σύμφωνα με τον Ισίδωρο Σεβίλλης, ο ευαγγελιστής κοιμήθηκε στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας σε ηλικία 74 ετών, ενώ κατά τον Νικηφόρο Κάλλιστο, ο Λουκάς υπέστη μαρτυρικό θάνατο, αφού τον κρέμασαν σε ένα ελαιόδεντρο στην Έφεσο σε ηλικία 80 ετών
Το 357 μ.Χ., το ιερό λείψανό του μετακομίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο ναό των Αγίων Αποστόλων. Τη μαρτυρία μας τη δίνουν ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο Ισίδωρος Σεβίλλης και ο Ιερώνυμος, ο οποίος προσθέτει και την πληροφορία ότι η μεταφορά έγινε μαζί με τα οστά του Αποστόλου Ανδρέα.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάει τη μνήμη του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά στις 18 Οκτωβρίου.
***ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ***
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ἀκέστωρ σοφώτατος, Ἱερομύστα Λουκᾶ, ζωγράφος πανάριστος, τῆς Θεοτόκου Μητρός, ἐδείχθης Ἀπόστολε, ἔγραψας μάκαρ, λόγους, διὰ πνεύματος θείου, ἔδωκας ἐννοῆσαι, συγκατάβασιν ἄκραν, Χριστοῦ τῆς παρουσίας, διὸ πρέσβευε σωθήναι ἠμᾶς.
Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Μαθητὴς γεvόμενος τοῦ Θεοῦ Λόγου, σὺν τῷ Παύλῳ ἅπασαν, ἐφωταγώγησας τὴv γῆν, καὶ τὴν ἀχλὺν ἀπεδίωξας, τὸ θεῖον γράψας, Χριστοῦ Εὐαγγέλιον.
Ὁ Οἶκος
Ὡς ἰατρὸς καὶ μαθητὴς Λουκᾶ ἠγαπημένος, μυστικῇ χειρουργίᾳ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς μου, καὶ τὰ τοῦ σώματος ὁμοῦ ἴασαι, καὶ δὸς μοι κατὰ πάντα εὐεκτεῖν, καὶ σοῦ τὴν παναοίδιμον γηθόμενος γεραίρειν πανήγυριν, ὄμβροις τε δακρύων, ἀντὶ μύρων τὸ σεπτόν σου καὶ πάντιμον σῶμα καταβρέχειν· ὡς στήλη γὰρ ζωῆς ἐγγεγραμμένη τῷ ναῷ τῷ θαυμαστῷ τῶν Ἀποστόλων πᾶσιν ἐκφώνει, καθάπερ καὶ σὺ τὸ πρῶτον, τὸ θεῖον γράψας Χριστοῦ Εὐαγγέλιον.