Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ
Μιλώντας
οι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας για
την παρουσία της αμαρτίας και την είσοδό
της στον πρωτόπλαστο Αδάμ, τη χαρακτηρίζουν
ως ασθένεια του ανθρώπου.
Δεν
είναι προσβολή του Θεού, όπως συνήθως
λέγεται από τη σχολαστική θεολογία της
Δύσεως, αλλά ασθένεια του νου.
Κι
ενώ οι δυνάμεις του ανθρώπου δημιουργήθηκαν
για να είναι στραμμένος ο άνθρωπος προς
το Θεό, με την παρουσία της πτώσεως
περιπλανώνται σε αντίθετες κατευθύνσεις
από αυτήν του αληθινού προορισμού τους,
όπως σημειώνει ο Άγιος Κύριλλος Πατριάρχης
Αλεξανδρείας1.
Έτσι,
από την ημέρα που ο άνθρωπος πίστεψε τη
συμβουλή του πονηρού όφεως, αντί της
υγείας απέκτησε την ασθένεια.
Έκλεισαν
οι νοεροί οφθαλμοί της ψυχής και άνοιξαν
τα σωματικά μάτια, κατανοώντας τη
γυμνότητά τους, που δεν είναι τίποτε
άλλο παρά η απώλεια της Χάριτος του
Θεού.
Ο
Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας στο περίφημο
έργο του «Εν Χριστώ Ζωή» είναι
αποκαλυπτικός: «Από τη στιγμή που ο Αδάμ
εμπιστεύθηκε τον πονηρό διάβολο και
περιφρόνησε τον αγαθό Δεσπότη,
διεστρεβλώθηκε το φρόνημά του και έχασε
η ψυχή του από την υγεία και την ευεξία
της. Από τότε και το σώμα ακολούθησε την
ψυχή, προσαρμόστηκε στην κατάστασή της
και διεστράφηκε και αυτό»2.
Ο
άνθρωπος, συνεπώς, χρησιμοποιώντας παρά
φύσιν τις δυνάμεις τής ψυχής του, γίνεται
παράλογος, ανόητος, παράξενος, ξένος,
παράδοξος, αλλοτριωμένος, όπως θα γράψει
ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης.
Και θα συμπληρώσει: «Αν όμως (ο άνθρωπος) δεν χρησιμοποιεί σύμφωνα με τη φύση και το χαρακτήρα τους τις δυνάμεις του, αλλά μεταλλάζει τη χρηση τους αντίθετα με το σωστό, θα είναι παράλογος και αντιφατικός, τόσο που δεν θα μπορέσει κανείς να περιγράψει επάξια την παραλογία του. Δεν είναι το ίδιο σαν να οπλίζεται κάποιος παράταιρα, και βάζει το κράνος ανάποδα ώστε να σκεπάζει το πρόσωπο και η προσωπίδα να κινείται πίσω, να βάζει στο θώρακα τα πόδια και να εφαρμόζει τις περικνημίδες στο στήθος, και όσα είναι της αριστεράς πλευράς να τα περνά στη δεξιά και τα δεξιά όπλα να τα βάζει στα αριστερά; Αυτό που είναι φυσικό να πάθει στον πόλεμο ένας τέτοιος οπλίτης, αυτό είναι και φυσικό να το πάθει στη ζωή όποιος έχει γνώμη αξεκαθάριστη (σύγχυση) και μεταλλάσσει τη χρήση των ψυχικών δυνάμεων»3.
Και θα συμπληρώσει: «Αν όμως (ο άνθρωπος) δεν χρησιμοποιεί σύμφωνα με τη φύση και το χαρακτήρα τους τις δυνάμεις του, αλλά μεταλλάζει τη χρηση τους αντίθετα με το σωστό, θα είναι παράλογος και αντιφατικός, τόσο που δεν θα μπορέσει κανείς να περιγράψει επάξια την παραλογία του. Δεν είναι το ίδιο σαν να οπλίζεται κάποιος παράταιρα, και βάζει το κράνος ανάποδα ώστε να σκεπάζει το πρόσωπο και η προσωπίδα να κινείται πίσω, να βάζει στο θώρακα τα πόδια και να εφαρμόζει τις περικνημίδες στο στήθος, και όσα είναι της αριστεράς πλευράς να τα περνά στη δεξιά και τα δεξιά όπλα να τα βάζει στα αριστερά; Αυτό που είναι φυσικό να πάθει στον πόλεμο ένας τέτοιος οπλίτης, αυτό είναι και φυσικό να το πάθει στη ζωή όποιος έχει γνώμη αξεκαθάριστη (σύγχυση) και μεταλλάσσει τη χρήση των ψυχικών δυνάμεων»3.
Μέσα
σε αυτή τη διαστροφή κινείται και ο
θυμός.
Α.
Τι είναι ο θυμός;
Είναι
η δύναμη της ψυχής που έχει τεθεί από
το Θεό για να βοηθά τον άνθρωπο να
αγωνίζεται "προς τας αρχάς, προς τας
εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του
σκότους"4, να εξαφανίζει τους πονηρούς
λογισμούς που οι πνευματικοί εχθροί
τού υποβάλλουν.
Ο
Άγιος Διάδοχος Επίσκοπος Φωτικής
ονομάζει τον θυμό όπλο. «Δοκεί μοι εις
όπλον μάλλον τη φύσει ημών τον σώφρονα
θυμόν παρά του κτίσαντος ημάς παρασχεθήναι
Θεού»5. Εάν αυτόν χρησιμοποιούσε ο Αδάμ
και η Εύα δεν θα είχαμε την κυριαρχία
της αμαρτίας με όλες τις συνέπειές της.
Ο θεοφόρος Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης σε
έναν περίφημο λόγο του περί παρθενίας
θα προσθέσει και αυτός τη δική του
εμπειρία : «Το θυμό και την οργή και το
μίσος να τα χρησιμοποιούμε σαν
σκυλιά-φύλακες, που αγρυπνούν μόνο για
την αντίσταση κατά της αμαρτίας και να
εκδηλώνουν τη φυσική τους ιδιότητα κατά
του κλέπτη και του εχθρού, που μπαίνει
κρυφά για να καταστρέψει το θείο θησαυρό
και που έρχεται γι΄ αυτό, να κλέψει, να
θανατώσει και να καταστρέψει»6. Με αυτήν
την ενέργεια ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα
να έχει το νου του στραμμένο προς το Θεό
και όχι προς τις αισθήσεις, να διατηρείται
πνευματικά ελεύθερος, δηλαδή η ψυχή του
να μην κυριαρχείται από την παρουσία
των λογισμών που σαν ληστές προσπαθούν
να ληστεύσουν τα εντός του, με αποτέλεσμα
να διατηρείται πνευματικά καθαρός.
Καθαρή
θα είναι η ψυχή του από τα πάθη,
καθαρή
θα είναι η επικοινωνία του με το Θεό,
καθαρή
θα είναι συγχρόνως και η προσευχή του.
Σε
αυτήν την καθαρότητα αποβλέπει και ο
Προφήτης Δαυίδ όταν ζητά από το Θεό
καρδιά καθαρή: «Καρδίαν καθαράν κτίσον
εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον
εν τοις εγκάτοις μου»7.
Αυτή
η καθαρότητα θα του παρέχει τη μεγάλη
ευλογία του «οράν τον Θεόν». «Μακάριοι
οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν
όψονται»8.
Β. Η καλή χρήση του θυμού
Ο θυμός και η καλή χρήση του συμβάλλει
στην αγωνιστικότητα του ανθρώπου
προκειμένου να φθάσει εύθετος στη
Βασιλεία των Ουρανών. Αυτή άλλωστε
είναι και η προτροπή του Χριστού.
«Η
Βασιλεία των Ουρανών βιάζεται και
βιασταί αρπάζουσιν αυτήν»9. Χρησιμοποιώντας
σωστά το θυμικό, υπάρχει πνευματική
αύξηση και κατά Θεόν τελείωση του
ανθρώπου. Έτσι μπορεί κανείς να μιλήσει
για ενάρετη ζωή και υγεία ψυχής. Μέσα
σε αυτό το πλαίσιο κινείται και η προτροπή
του ψαλμωδού «οργίζεσθε και μη
αμαρτάνετε»10.
Είναι
χαρακτηριστική η νουθεσία του Μεγάλου
Βασιλείου : "Εάν κάποιος αισθανθεί
εναντίον κάθε αμαρτήματος τη διάθεση
που αναγράφεται στη Γραφή : "Εξέτηξέ
με ο ζήλος σου, ότι επελάθοντο των λόγων
σου οι εχθροί μου"(11), τότε είναι
φανερός του Θεού ο ζήλος. Και εδώ όμως
χρειάζεται συνετή ενέργεια, για να
οικοδομηθεί η πίστη. Αυτή η διάθεση,
όταν δεν υπάρχει από πριν στην ψυχή και
δεν την κατευθύνει, τότε η κίνηση της
ψυχής γίνεται ανώμαλη και δεν τηρείται
με κανένα τρόπο ο σκοπός της θεοσέβειας"
12.
Ο
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καταδεικνύει
πώς ο θυμός μπορεί να γίνει χρήσιμο
όργανο προκειμένου να ξυπνήσει τη
νωθρότητα και την αδυναμία της ψυχής :
"Δεν είναι κακό το να οργίζεται κανείς
αλλά το να οργίζεται παράλογα και εντελώς
άδικα. Γιατί ο άδικος θυμός δεν μπορεί
να θεωρηθεί αθώος, λέγει η Γραφή". Όχι
γενικά ο θυμός, αλλά ο άδικος θυμός. Και
ο Χριστός πάλι λέγει : "Εκείνος που
οργίζεται κατά του αδελφού του χωρίς
λόγο", όχι γενικά εκείνος που οργίζεται.
Αν λοιπόν δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε
αυτό το πάθος, ακόμη κι όταν το καλεί η
περίσταση, βρίσκεται μέσα μας άσκοπα
και μάταια· αλλά δεν δόθηκε άσκοπα. Γι'
αυτό και ο Δημιουργός το φύτεψε αυτό το
πάθος μέσα μας, για να διορθώνονται
εκείνοι που σφάλλουν· για να ξυπνάει
δηλαδή τη νωθρότητα και την αδυναμία
της ψυχής, να ξυπνάει εκείνον που κοιμάται
και έχει παραλύσει" 13.
Τέλος,
κατά τον Ησαΐα τον Αναχωρητή, η οργή
είναι φυσική ιδιότητα του νου και χωρίς
αυτήν δεν πετυχαίνεται η καθαρότητα
στον άνθρωπο, εάν δεν οργισθεί εναντίον
όλων των πονηρών λογισμών που σπέρνει
μέσα του ο διάβολος14.
Γ.
Η διαστροφή του θυμού.
Η
παρουσία της αμαρτίας μετέτρεψε το θυμό
σε δύναμη ψυχής παρά φύσει και παρά
λόγω. Αντί να μάχεται να κερδίσει την
ελευθερία από τα πάθη, στρέφεται στα
αισθητά στα οποία και παραδίδεται.
Τίθεται στην υπηρεσία της σάρκας και
αφοσιώνεται στη διατήρηση της ηδονής.
Αυτήν τη διαπίστωση τη βλέπουμε
διατυπωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη:
«Εκ φύσεως υπάρχει μέσα μας ο θυμός
εναντίον του όφεως, και εμείς τον
χρησιμοποιούμε εναντίον του πλησίον»15.
Γι' αυτό και ο Μέγας Βασίλειος τον
ονομάζει «μανία και τρέλα ολιγοχρόνια»16,
ενώ κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο
: «δεν υπάρχει τίποτε πιο απρεπές, τίποτε
πιο ανάξιο, τίποτε πιο φοβερό, τίποτε
πιο αηδές, τίποτε πιο βλαβερό από το
θυμό»17.
Και
το πιο κακό, όπως μας σημειώνουν οι Άγιοι
Πατέρες, είναι όταν αυτός ο θυμός
στρέφεται και εναντίον του Θεού.
Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Αγίου
Νικήτα του Στηθάτου: «Ο θυμός είναι στο
μεταίχμιο μεταξύ επιθυμίας και του
λογιστικού της ψυχής, και είναι στο
καθένα από αυτά σαν όπλο στην κίνησή
τους παρά φύση ή κατά φύση. Όταν δηλαδή
η επιθυμία και το λογιστικό κινούνται
κατά φύση προς τα θεία, τότε ο θυμός
είναι για το καθένα από αυτά όπλο
δικαιοσύνης εναντίον του μόνο φιδιού
που σφυρίζει και τους υποβάλλει να
γευθούν τις σαρκικές ηδονές και να
επιδιώξουν τη δόξα των ανθρώπων. Όταν
όμως εκτρέπονται από την κατά φύση
κίνησή τους και μεταβάλλουν την ενέργειά
τους στο παρά φύση και από τη μελέτη των
θείων μεταφέρονται στα ανθρώπινα, τότε
ο θυμός είναι όπλο αδικίας για τη διάπραξη
αμαρτίας• γιατί τότε η επιθυμία και το
λογιστικό μάχονται με όπλο το θυμό και
επιτίθενται εναντίον εκείνων που
αναχαιτίζουν τις ορμές και τις ορέξεις
τους. Έτσι ο άνθρωπος, ή αναδεικνύεται
πρακτικός και θεωρητικός και θεολογικότατος
μέσα στην Εκκλησία των πιστών, όταν
κινείται κατά φύση, ή κτηνώδης και
θηριώδης και δαιμονιώδης, όταν εκτρέπεται
στο παρά φύση»18.
Γι’
αυτό και η προσευχή μας θα πρέπει να
είναι εκτενής προς το Θεό, όπως έκαναν
και οι Άγιοι της Εκκλησίας μας, ώστε να
μας οπλίζει με τον υγιή θυμό για να
πετυχαίνουμε νίκες κατά του εχθρού, για
να βιώνουμε την παρουσία του Θεού και
της Βασιλείας Αυτού μέσα στο χώρο της
καρδιάς μας.
Προσευχή
εκτενής να μας προφυλάσσει από το θυμό
κατά του πλησίον και κυρίως από το θυμό
κατά του Θεού.
.................................
Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού
«Ο θυμός καθ’ εαυτόν είναι φυσικός. Όπως τα νεύρα στο σώμα. Είναι και αυτός νεύρον ψυχής και οφείλει να τον μεταχειρίζεται ο καθείς εναντίον των δαιμόνων, ανθρώπων αιρετικών, και παντός κωλύοντος από την όδόν του Θεού.
Εάν δε θυμώνεις κατά των ομοψύχων αδελφών ή, εκτός εαυτού γενόμενος, χαλάς τα έργα των χειρών σου, γίνωσκε ότι κενοδοξίαν νοσείς και κάμνεις παράχρησιν του νεύρου της ψυχής.
Απαλλάττεσαι δε διά της αγάπης προς πάντας και αληθούς ταπεινώσεως.
Διά τούτο όταν σοι έλθει θυμός κλείσε το στόμα σου δυνατά και μη ομιλήσεις εις τον υβρίζοντα ή ατιμάζοντα ή ελέγχοντα ή πολυειδώς σε πειράζοντα άνευ λόγου.
Ο άνθρωπος είναι πλασμένος ήμερος και λογικός και επομένως ο θυμός δεν αρμόζει ουδέποτε εις την φύσιν του, ενώ με την αγάπην πάντοτε ευδοκιμεί και υποτάσσεται. Με το καλό και με την αγάπην μπορείς να κάμεις πολλούς να ημερέψουν και αν κανείς είναι καλοπροαίρετος, τον κάμνεις ογλήγορα να συμμορφωθεί, να γένη Άγγελος Θεού».
«Μη ζητήσεις ποτέ σου να ευρείς το δίκαιον, διότι τότε έχεις το άδικον. Αλλά μάθε να υπομένεις ανδρείως τους πειρασμούς, οιουσδήποτε και αν επιτρέψει ο Κύριος. Χωρίς πολλές δικαιολογίες να λέγεις «Ευλόγησον»! Και χωρίς να σφάλλεις να μετανοείς ότι έσφαλες. Εν επιγνώσει ψυχής και όχι απ’ έξω, δι΄ έπαινον, να λέγεις πως έσφαλες και μέσα να κατακρίνεις.
Μη ζητάς εις τις θλίψεις σου παράκληση από τους ανθρώπους, διά να παρακληθείς από τον Θεόν. Μη νομίζεις ανάπαυσιν οπόταν ομιλήσεις, εάν ζητήσεις να ευρείς το δίκαιον. Το δίκαιον είναι να υπομείνεις ανδρείως τον επερχόμενον πειρασμόν διά να βγης νικητής καν έπταισες ή δεν έπταισες. Ει δε και λέγεις «μα διατί;» μάχεσαι τον Θεόν, τον αποστείλαντα λυπηρά διά την εμπαθή σου κατάσταση».
πηγαί:
Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού-διδασκαλίες,«Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας», εκδ. Ι. Μ. Φιλοθέου -Αγ. Όρος